Betekenis van circulariteit voor de watersector

Laten we beginnen bij de definitie van circulariteit. Want hoewel deze misschien eenduidig lijkt, zitten er verschillende haken en ogen aan. Bert van der Wal, hoofd watertechnologie bij Evides en hoogleraar aan de Wageningen Universiteit, begint bij de basis. ‘Van nature is water circulair, denk maar aan de watercyclus. Water raak je nooit kwijt. Als je het vervolgens hebt over water in de circulaire economie, betekent dit dat je het water niet wilt lozen. Afvalwater heeft nog een waarde, het is een zoetwaterbron. Het water kun je hergebruiken voor diverse toepassingen en de grondstoffen die erin zitten kun je terugwinnen.’

Brede blik op circulariteit

Collega Pim van Thiel, adviseur duurzaamheid en innovatie bij Evides, vult aan. ‘Onze focus van circulariteit ligt op het primaire proces; het hergebruik van water en grondstoffen. In plaats van afvalstoffen produceren willen we hoogwaardige reststoffen leveren die opnieuw worden ingezet. Maar circulariteit is veel breder dan dat. We kunnen ook circulair inkopen, circulair bouwen, circulair omgaan met al onze assets. En uiteraard is circulariteit geen doel op zich. Het is een middel om doelen te bereiken, zoals het tegengaan van de uitstoot van broeikasgassen of het verlies aan biodiversiteit. Je moet circulariteit zien als onderdeel van een heel systeem en het op die manier benaderen.’

Restproduct uit drinkwater

Ook Aalke Lida de Jong, milieu- en duurzaamheidsmanager bij AquaMinerals, noemt in eigen bewoording haar kijk op de circulaire waterketen. AquaMinerals brengt voor de drinkwaterbedrijven en een deel van de waterschappen de reststoffen en herwonnen grondstoffen uit de zuivering op de markt. In haar werk zit De Jong dus dagelijks met haar neus op circulariteit. ‘Wanneer je het breed opvat, overlapt circulariteit met duurzaamheid. Laat ik het dus smal insteken: voor mij betekent circulariteit het gebruik van zo min mogelijk grondstoffen, waarna je de reststoffen weer volledig terugbrengt in de biologische en technologische kringlopen.’ Met calcietkorrels is dit bijvoorbeeld al heel goed geslaagd. Zowel Van der Wal als De Jong vertellen over het Cradle to Cradle-certificaat dat onlangs is toegekend aan dit hoogwaardige restproduct uit de drinkwaterbereiding. ‘Nog mooier is het wanneer je weer een hulpstof voor de waterzuivering kunt maken uit de reststoffen die hierbij vrijkomen’, vindt De Jong. ‘Dan hebben we te maken met een echte circulaire keten. Een goed voorbeeld is het entmateriaal voor ontharden, gemaakt uit calciet dat bij dit proces vrijkomt. We proberen meer van dit soort ketens te ontwikkelen.’

Circulair Water 2050

Nog een aanvulling op de visie op circulariteit komt van Kees Roest, werkzaam bij KWR. Als onderzoeker houdt hij zich onder meer bezig met de waterketen van de toekomst en hoe dit past in een circulair Nederland. Voor het project Circulair Water 2050, dat valt binnen het Water in de Circulaire Economie (WiCE) programma, werkte Roest mee aan een inventarisatie welke grondstoffen de watersector gebruikt in de drinkwaterbereiding, -distributie en afvalwaterzuivering. En welke reststromen daarbij vrijkomen. ‘Circulariteit is meer dan het terugwinnen en hergebruiken van componenten’, zegt Roest. ‘Uiteindelijk gaat het ook om de omgeving en de mensen. Zo mogen circulaire ontwikkelingen bijvoorbeeld niet ten koste gaan van de volksgezondheid of het maatschappelijk welzijn. Dat maakt het best complex.’

Circulariteit meten

Om al die factoren rond circulariteit te kunnen meten is binnen het project Circulair Water 2050 een evaluatietool gemaakt. Deze bestaat uit 16 karakteristieken waarmee concepten zijn te beoordelen op hun mate van circulariteit (zie afbeelding). De tool is afgeleid van het model van de ‘Donuteconomie’. Hierin wordt de economische welvaart gescoord, rekening houdend met een ecologisch plafond (draagkracht van de aarde) en een sociaal fundament. ‘Het sociale fundament heeft te maken met bijvoorbeeld volksgezondheid, veiligheid en welzijn’, licht Roest toe. ‘Tussen het fundament en het plafond kun je het systeem inrichten. We hebben dit plaatje vertaald naar relevante karakteristieken voor de watersector. Zo ontstaat een dashboard waarop je kunt zien of het ene concept meer circulair is dan het andere. Natuurlijk is dit niet de enige manier om circulariteit te meten, er verschijnen steeds meer monitoringtools. Dat komt vanwege de behoefte vanuit de praktijk. Ik vind dat een goede ontwikkeling, zo kunnen we ervaring en kennis uitwisselen.’

Dashboard voor een circulaire watersector, opgebouwd uit 16 karakteristieken.

Uitdagingen voor de circulaire waterketen

Wat betreft die praktijkbehoefte heeft Circulair Water 2050 ook geresulteerd in een ander product: een visuele toekomstvisie op een circulaire waterketen, ofwel de ‘stip op de horizon 2050’ (zie afbeelding). Het is een verbeelding van de creatieve ideeën die tijdens werkateliers met experts uit de waterketen werden geopperd om meer circulariteit te bewerkstelligen. ‘Een mooi instrument om het gesprek aan te gaan’, zegt Roest. Ook De Jong was betrokken bij het tot stand komen van de praatplaat, aangezien AquaMinerals projectpartner is van Circulair Water 2050, evenals STOWA en de Energie en Grondstoffen Fabriek. ‘Wij vinden het belangrijk om een blik te hebben op de toekomst’, vertelt ze. ‘Hoe ziet een circulaire watersector eruit en wat moet er nog allemaal gebeuren om daar te komen. Transitiedeskundigen van KWR werken nu aan zogenoemde backcasting om dat inzichtelijk te maken. Het is nog heel lastig om van al die mogelijk technieken en concepten een logisch geheel te maken. Belangrijk is om de watersector goed bij dit project te betrekken. Ik heb het gevoel dat circulariteit nog breder kan worden omarmd.’ De urgentie om met daadkracht aan circulariteit te werken, illustreert De Jong met een eenvoudig rekensommetje. ‘We ontwerpen nu zuiveringen die over tien jaar gebouwd worden en dan nog veertig jaar staan. We hebben het dan over 2070, dat is ver voorbij 2050. Dit betekent dat de zuiveringen nu dus al circulair moeten zijn.’

Stip op de horizon: een circulaire waterketen in 2050.

WiCE als verbindende factor

Wat betreft de samenwerking tussen drinkwaterbedrijven en waterschappen om de noodzakelijke stappen te zetten, ziet Van der Wal als lid van het kernteam een belangrijke rol weggelegd voor WiCE. ‘Het onderzoeksprogramma biedt een omgeving waarin de mogelijkheden objectief kunnen worden verkend, rekening houdend met elkaars belangen. Dit zorgt voor verbinding. Onderzoek is noodzakelijk om te komen tot een circulaire waterketen. Wat WiCE ons laat zien is dat de watersector heel anders moet leren denken. Nog maar vier jaar geleden, toen WiCE werd opgericht, hielden drinkwaterbedrijven zich vooral bezig met klassieke thema’s zoals chemische en biologische veiligheid van water. Deze thema’s zijn nog steeds van belang, maar de insteek van het onderzoek is nu veel breder, kijk naar het voorbeeld van de gecertificeerde calcietkorrels. Het is onze missie om water waardevol te maken. Technisch gezien kan er al heel veel. De discussie wordt interessant zodra we duurzaamheid ook gaan meewegen in onze business case. We zien hoe goed dit al werkt voor het terugdringen van onze CO2-voetafdruk. Met circulariteit moet het dezelfde kant opgaan.’