Blue Cities: alles draait om de stad

Steden worden vaak in delta’s gebouwd en krijgen wereldwijd steeds vaker te maken met de gevolgen van klimaatverandering. Wateroverlast en periodes van droogte zetten klimaatadaptatie de afgelopen jaren op de kaart. We zien steeds meer water op straat, ondergelopen kelders of vaarwegen die door droogte amper nog begaanbaar zijn. Tegelijkertijd groeit het aantal stadsbewoners. Hoogste tijd voor actie dus. Dat vindt inmiddels een groot deel van de gemeenten en zij zijn dan ook actief op zoek naar oplossingen.

‘Cities and Water’ in Leeuwarden

In februari van dit jaar waren er bijvoorbeeld zo’n 150 internationale gasten in Leeuwarden voor de conferentie ‘Cities and Water’. Daarbij waren ook veel burgemeesters van verschillende Europese steden. Samen stelden zij een ambitieuze concept-agenda op voor stedelijk water 2030. Zij spraken daarvoor over het beperken van waterlekkages, de reductie van de waterconsumptie, hergebruik van gemeentelijk afvalwater, energiebesparing in de waterketen, het terugwinnen van grondstoffen en het verminderen van stedelijke wateroverlast.

OESO: “te veel, te weinig of te vervuild”

Tijdens die bijeenkomst presenteerde de organisatie voor economische samenwerking en ontwikkeling (OESO) het rapport ‘Water Governance in Cities’, gebaseerd op onderzoek naar  water governance in 48 verschillende steden over de hele wereld. De uitdagingen waar steden voor staan met betrekking tot water zijn samen te vatten als ‘te veel, te weinig of te vervuild’.

Water governance

Om deze uitdagingen het hoofd te bieden is ‘water governance’ onontbeerlijk. De OESO bracht in kaart welke factoren ‘water governance’ beïnvloeden. Van de 48 steden gaf 93% aan dat de verouderde infrastructuur een belangrijke factor is. De nationale wet- en regelgeving was volgens 90% een belangrijke factor en op sociaal-economisch en milieugebied scoorde de klimaatverandering met 79% het hoogst. Good Governance is essentieel om consensus te creëren en om  ervoor te zorgen dat stakeholders er op toegerust zijn om deze uitdagingen het hoofd te bieden.

City Blueprint

KWR startte vijf jaar geleden al met de ontwikkeling van de City Blueprint, een nulmeting  (en benchmark) als start in de ontwikkeling naar een klimaatbestendige stad. “De stedelijke uitdagingen op het gebied van water, afval en klimaatadaptatie zijn zo groot en urgent dat we vonden dat we een City Blueprint actiegroep moesten starten in het kader van het European Innovation Partnership Water (EIP Water) van de Europese Commissie”, stelt Kees van Leeuwen van KWR. De City Blueprint is een ‘quick scan’ waarin een stad wordt beoordeeld op 25  indicatoren verdeeld over zeven categorieën. Het betreft  basale waterdiensten, waterkwaliteit, afvalwaterbehandeling, afval, infrastructuur, klimaatadaptatie en governance. Inmiddels zijn er internationaal zo’n 50 steden volgens deze methode beoordeeld. De resultaten van die beoordeling bieden steden een handvat bij het maken van beleid.

Transitie

Van Leeuwen: “De City Blueprint, is de start van een transitieproces. Niet meer dan dat. Het kan helpen bij het formuleren van lange-termijn doelen. Ik adviseer steden om aan de slag te gaan met een City Blueprint. Dat kost een paar dagen tijd. Het proces is daarbij mogelijk nog belangrijker dan het resultaat.” De City Blueprint is de grafiek, de blauwe ster, van de 25 indicatoren die worden beoordeeld. Deze zorgt er voor dat over alle relevante aspecten van de watercyclus wordt nagedacht. “Door de verschillende invalshoeken te koppelen kan tijd en geld worden bespaard, want koppelen is kassa”, stelt Van Leeuwen.

Afstemming

De OESO en KWR zijn met elkaar in gesprek om hun methoden op elkaar af te stemmen zodat ze elkaar kunnen versterken.  De OESO heeft de water governance van steden geanalyseerd en de City Blueprint geeft een indicatie van prestaties op het gebied van water, afval en klimaatadaptatie. Daar zijn door KWR recentelijk de Trends and Pressures indicatoren aan toegevoegd die een beeld geven van de belangrijkste omgevingsfactoren van een stad. Deze drie aspecten, de omgevingsfactoren, prestaties en governance analyses, helpen steden in hun transitie naar een duurzame watercyclus, een circulaire economie en klimaatadaptatie. In het Horizon 2020 BlueSCities project zijn daarnaast ook indicatoren ontwikkeld op het gebied van transport, energie en ICT.

Deltaprogramma

In Nederland stimuleert het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie steden, maar ook provincies, waterschappen en burgers om in 2020 klimaatbestendig te handelen en in 2050 klimaatbestendig te zijn. Het interbestuurlijk programma doet dit door het delen van kennis over instrumenten, thema’s en goede voorbeelden. Bijvoorbeeld door niet meer op het laagste punt te bouwen of door te zorgen voor vergroening. Op het kennisplatform http://www.ruimtelijkeadaptatie.nl kunnen deze partijen informatie krijgen en advies inwinnen.

Volgens het Deltaprogramma Ruimtelijke Adaptatie is samenwerking het belangrijkste speerpunt. De gemeente, het waterschap, de provincie en het rijk moeten samen en met burgers aan de slag met ‘Good Governance’, zodat we ook in 2050 veilig in onze steden kunnen blijven wonen.

Deltacommissaris Wim Kuijken stimuleert ruimtelijke adaptatie en is blij dat steden er actief mee aan de slag zijn. “Over een tot twee jaar wil ik kijken of er nog een extra stimulans nodig is. Bijvoorbeeld via benchmarking, het delen van ‘best practices’ of het doen van extra investeringen”, zegt Kuijken. Het is overigens niet ondenkbaar dat als de steden achterblijven, de overheid op termijn wet-en regelgeving zal invoeren.

City Deal

Er zijn al duidelijke voorbeelden van steden die níet achterblijven. Begin maart 2016 ondertekenden bijvoorbeeld negen publieke partners en zeven (semi)private samenwerkingspartners de eerste City Deal klimaatadaptatie in Nederland. De steden Zwolle, Den Haag, Rotterdam, Gouda en Dordrecht worden daarmee kraamkamer voor innovatie ten behoeve van een beheersbaar stadsklimaat.

Rotterdam als lichtend voorbeeld

Rotterdam is een van de laagstgelegen steden van Europa. Ondanks dijken, dammen en keringen is de stad bij extreem weer nog steeds kwetsbaar voor wateroverlast. In Rotterdam werken verschillende partijen samen aan een klimaatadaptieve stad. Met bewezen technieken en slimme, innovatieve oplossingen. Drijvend bouwen, waterpleinen, getijdenparken, groene daken en multifunctionele dijken moeten de stad beschermen tegen de gevolgen van klimaatverandering. Tijdens de klimaattop in Parijs in december 2015 ontving Rotterdam de eerste prijs ontvangen voor de manier waarop de stad omgaat met de gevolgen van klimaatverandering. De wedstrijd was georganiseerd door de C40 Cities Climate Leadership Group, een internationaal netwerk van megasteden die zich inzetten op het gebied van klimaatverandering.