Bronnen en effecten van microplastics in water nog onvoldoende bekend

Vanwege hun vermeende schadelijke effecten op het milieu en de waterkwaliteit, genieten microplastics een grote maatschappelijke belangstelling. Binnen de Kennisimpuls Waterkwaliteit (KIWK), gericht op het verkrijgen van beter inzicht in de kwaliteit van het grond- en oppervlaktewater en de factoren die deze kwaliteit beïnvloeden, vormen microplastics een van de speerpunten. Het KIWK-project Ketenverkenner, uitgevoerd door KWR in samenwerking met Deltares, RIVM en Wageningen Environmental Research, probeert de vragen rondom microplastics te beantwoorden. Het doel is uiteindelijk de emissies hiervan naar het watermilieu te reduceren. Waar komen de microplastics vandaan? En hoe meten we de effecten? Het zijn twee onderzoeksvragen waarover nog veel onduidelijkheid bestaat, weet Erwin Roex van Deltares, mede-auteur van het Deltafact Microplastics.

Nog geen gestandaardiseerde monitoring en analyse

“Momenteel zijn veel verschillende manieren in omloop om microplastics in het water te bemonsteren en te analyseren”, vertelt Roex. “Microplastics vormen een relatief jong onderzoeksveld, daarom zijn er nog geen gestandaardiseerde methoden. Daarnaast is de chemische samenstelling en de fysieke vorm – microplastics zijn deeltjes – zeer divers. Omdat elke methode zijn eigen parameters gebruikt, mis je het overzicht welke microplastics in watersystemen aanwezig zijn en welke bronnen daarbij horen. Schattingen zijn er wel, bijvoorbeeld voor microplastics afkomstig van autobanden. Als je weet hoeveel auto’s in Nederland rondrijden, hoeveel kilometers hier jaarlijks mee worden afgelegd, en hoeveel microplastics als gevolg van bandenslijtage hierbij vrijkomen, heb je een redelijk beeld van de hoeveelheid die hiervan in het water zou kunnen terechtkomen. Maar je hebt het wel over allemaal aannames met flinke onzekerheden.”

Tweede kennishiaat: effecten microplastics onbekend

Zeker voor het aantonen van nanoplastics bestaan nog veel onzekerheden. “Daarom zijn deze buiten het Deltafact Microplastics gehouden”, zegt Joep van den Broeke, projectleider van de Ketenverkenner en onderzoeker bij KWR. “We hebben ons gefocust op microplastics met afmetingen tussen 100 nanometer en 5 millimeter.” Behalve het herleiden van de bron van microplastics en de analysemethoden, signaleert het Deltafact Microplastics een tweede kennishiaat: wat zijn de effecten van deze stoffen op het milieu en de waterkwaliteit? Roex: “Er zijn veel toxiciteitsstudies gedaan om te achterhalen wat microplastics teweeg kunnen brengen. Maar in het lab worden vaak veel hogere concentraties microplastics toegepast dan je tegenkomt in de natuur. En er wordt gebruikgemaakt van gestandaardiseerde deeltjes met één bepaalde vorm, grootte en samenstelling. Terwijl je in het milieu een hele range aan microplastics aantreft. Wat we nodig hebben zijn langdurige testen met lage concentraties aan milieu relevante deeltjes. Die benaderen de realiteit veel beter.”

Nog meer Deltafacts

Behalve voor microplastics brengt de Ketenverkenner ook de stand van onderzoek in kaart voor biociden en consumentenproducten zoals shampoo en scrubs. Van den Broeke: “Het vierjarig programma van de Kennisimpuls Waterkwaliteit loopt nog tot eind 2021. Na publicatie van deze eerste Deltafact binnen de Ketenverkenner, verwachten we dit jaar voor elke stofgroep nog een aantal factsheets uit te brengen. Wat betreft de microplastics verschijnt over de bronnen en toxiciteit elk nog een nieuwe Deltafact. En we kijken ook naar technologieën om microplastics uit het water te halen. We brengen de kennis die hierover bestaat bij elkaar, inclusief de effectiviteit en toepasbaarheid  van deze technieken.”

Focus voor waterbeheerders

Wat levert het Deltafact Microplastics op voor degenen voor wie deze compacte en toegankelijk geschreven stand van zaken is bedoeld? Dat wil zeggen: de waterschappen, drinkwaterbedrijven, Rijkswaterstaat en provincies? “Wat wij in gesprekken met waterbeheerders merken, is dat zij het lastig vinden een helder beeld te vormen over wat wel en niet bekend is over microplastics”, zegt Roex. “Kennisinstituten houden die ontwikkelingen goed bij. Maar het is niet vanzelfsprekend dat die kennis bij de eindgebruiker terechtkomt. Met het Deltafact Microplastics denk ik dat we waterbeheerders een goede handreiking bieden om focus aan te brengen waarop zij met microplastics zouden moeten inzetten.” Een conclusie waar Van den Broeke het helemaal mee eens is, met de volgende waardevolle aanvulling: “Zolang te veel onduidelijkheid bestaat over de effecten van microplastics, kun je de discussie niet voeren of het tegengaan van deze stoffen in water tot de hoogste prioriteit van waterbeheerders moet behoren.”