Cijfers 2018 drugs in het riool Europese steden

Voor het onderzoek analyseren de KWR-onderzoekers gedurende één week rioolwatermonsters. In deze monsters worden cocaïne, amfetamine, ecstasy en methamfetamine gemeten. Het onderzoek werd net als de voorgaande keren uitgevoerd in nauwe samenwerking met de drie betrokken waterbeheerders: Watercyclusbedrijf Waternet (Amsterdam), Waterschap De Dommel (Eindhoven) en Hoogheemraadschap Stichtse Rijnlanden (Utrecht). Onderzoeker Thomas ter Laak: “Voor alle duidelijkheid, de gemeenten Amsterdam, Utrecht en Eindhoven zijn tot nu toe geen opdrachtgever voor dit onderzoek. KWR financiert het onderzoek met EU-geld en werkt samen met de waterbeheerders. De kleine gemeenten betaalden wel voor het onderzoek”.

Rioolonderzoek: informatief en nagenoeg real-time

Omdat de langlopende rioolwaterstudie alleen een beeld geeft van drugsgebruik in de drie grote steden, heeft KWR de afgelopen jaren ook onderzoek gedaan bij kleinere Nederlandse gemeenten. Bijvoorbeeld bij negen gemeenten in de provincie Utrecht. Door periodiek het rioolwater van een groot aantal gemeenten te analyseren, ontstaat een ‘landkaart’ van het drugsgebruik in Nederland. Thomas ter Laak: “We kunnen op zo’n kaart nagenoeg real-time in beeld brengen wat het dagelijks gebruik is van allerlei middelen. Naast drugs moet je dan bijvoorbeeld denken aan afslankmiddelen (dinitrophenol’) medicijnresten (sildenafil), of blootstelling van mensen aan vlamvertragers of weekmakers.

De ‘Landkaart drugsgebruik’ laat ook zien dat op veel plaatsen drugsafval in het riool wordt geloosd. Hoewel een lozing in de meetperiode de analyse van het drugsgebruik niet goed mogelijk maakt, bevat het zeer interessante informatie over hoe en waar synthetische drugs worden geproduceerd. Daarbij is een verhoging of afwijking van wekelijkse patronen van druggebruik vaak de eerste aanwijzing. Vervolgens kan de verhouding tussen de drug en het afbraakproduct, dat ontstaat als een persoon de drug consumeert, aantonen of het om een lozing of gebruik gaat. Ook kan aan de hand van specifieke chemische ‘markers’ (dat zijn typische uitgangsstoffen of tussenproducten) worden bepaald of er afval is geloosd.

Onlangs nog rekenden Ter Laak en collega’s in NRC voor dat er in de handel van in Nederland geproduceerde synthetisch drugs geen 18,9 maar ruim 21 miljard euro per jaar omgaat. Ter Laak: “We bieden ons onderzoek dan ook aan gemeenten aan als beleidsinstrument in het sociaal domein om drugsgebruik lokaal in kaart te brengen en de effectiviteit van maatregelen te toetsen. Op terreinen van veiligheid en openbare orde dient het als forensisch instrument om de productie van synthetische drugs op te sporen. Zie ook: Rioolonderzoek is beleidsinstrument voor gemeente (2016).

Ter Laak: “Met het rioolwateronderzoek kunnen we het gemiddelde drugsgebruik voor de totale populatie van een stad, gemeente of regio van dag tot dag onderzoeken. Voor de drie onderzochte steden gaat het om 1,5 miljoen mensen. Het rioolwateronderzoek laat het totale gebruik zien, maar zegt niets over individuele gebruikers, groepen van gebruikers of hun sociaal-economische achtergrond. Sociaal wetenschappelijk onderzoek, zoals de Leefstijlmonitor van het RIVM, kan deze informatie wel verkrijgen op basis van een representatieve steekproef van circa 10.000 Nederlanders. Daarmee zijn deze twee methoden complementair, en geven samen beeld van de drugs situatie in een land.”

Resultaten drugsgebruik 2018 in detail

KWR analyseert sinds acht jaar (2011-2018) drugs in het riool van Amsterdam, Utrecht en Eindhoven en rapporteert de resultaten aan het EMCDDA. Hieronder leest u de uitkomsten per stof.

Cocaïne

Het cocaïnegebruik in Nederland blijkt in de periode 2011-2017 redelijk stabiel, maar stijgt het laatste jaar in Amsterdam en Utrecht licht. Amsterdam laat per inwoner duidelijk het hoogste gebruik zien vergeleken met de andere onderzochte steden in Nederland. Het gemiddelde cocaïnegebruik in de kleine gemeenten tussen 2012 en 2018 is vergelijkbaar met steden als Utrecht en Eindhoven.

Voor wat betreft cocaïnegebruik in Europa is alleen het gebruik in Bristol hoger dan Amsterdam. De steden Utrecht en Eindhoven staan op plaats 19 en 20.

Methamfetamine

Methamfetamine wordt in Nederland slechts zeer beperkt gebruikt. In Utrecht en Eindhoven is de afgelopen jaren maar twee keer methamfetamine aangetroffen, terwijl in Amsterdam de vrachten met een factor vier zijn toegenomen in vergelijking met 2012. Wanneer een gemiddelde gebruikersdosis van 25 milligram wordt aangehouden, komt dit neer op circa 2100 doses per dag aan methamfetamine. Van cocaïne en amfetamine worden in Amsterdam overigens respectievelijk 24 en 12 keer meer doses per dag gebruikt. Opvallend is dat er ook methamfetamine aangetroffen is in het afvalwater van enkele kleinere gemeenten.

Methamfetaminegebruik in Nederland is laag vergeleken met andere landen in Europa. In de top 5 staan steden in Duitsland en Tsjechië. Amsterdam heeft een factor 7 minder gebruik dan nummer 1 en staat daarmee op plaats 18. In Eindhoven en is het gebruik ten opzichte van nummer 1 zelfs een factor 78 keer lager. En daarmee staan ze op nummer 45.

MDMA

Voor de partydrug MDMA (ecstasy) geldt, net als in de afgelopen jaren, dat in 2018 in Nederland het hoogste gebruik van heel Europa wordt geconstateerd. Utrecht laat een min of meer constant gebruik zien over de periode 2013-2017, maar in 2018 is het gebruik een factor 2 hoger. In 2015 en 2016 is in Eindhoven een normaal gebruikspatroon te zien (met hoger gebruik van MDMA in het weekend). In de andere jaren kon het gebruik voor Eindhoven niet goed worden bepaald door grote lozingen van afval van drugsproductie met resten MDMA. Met een meer geavanceerde analyse van rioolwater kan onderscheid worden gemaakt tussen gebruikte MDMA en geloosde MDMA. Deze analyse is voor de Europese meetcampagne echter niet ingezet. In Amsterdam is over de periode 2011-2017 een stijging in de vracht van MDMA te zien. In 2018 heeft deze trend zich niet doorgezet. De gemiddelde MDMA-vracht in de kleine gemeenten is iets lager dan in de onderzochte grotere steden.

Nederland behoort tot de top van Europa als het gaat om MDMA-gebruik. Amsterdam staat op plaats 1 en Utrecht op plaats 2 met allebei een factor twee hoger gebruik dan plaats 3 (Zürich). De gegevens van Eindhoven zijn voor 2018 niet meegenomen omdat er geen gebruik werd geconstateerd maar een lozing van MDMA.

Amfetamine

Het amfetaminegebruik in Utrecht is in de periode 2011-2017 min of meer constant gebleven en ligt op een gemiddeld Europees niveau. In Eindhoven is in 2018 net als in de verschillende voorgaande jaren een zeer hoge vracht te zien die kan worden toegeschreven aan lozingen van drugsafval met resten van amfetamine in het riool. De lozingen hebben geen invloed op de zuiveringscapaciteit van de regionale waterzuiveringsinstallatie van Eindhoven. In 2018 is voor het eerst in Utrecht een lozing waargenomen die kan worden toegeschreven aan afval afkomstig van de productie van amfetamine. Gemiddeld is het gebruik in de kleinere gemeenten is hoger dan in Utrecht of Amsterdam.

Wat Amfetaminegebruik betreft staat Amsterdam op plaats 9. In Eindhoven en Utrecht was het in 2018 niet mogelijk gegevens te verstrekken omdat er bevestigde lozingen werden geconstateerd van syntheseafval afkomstig uit de productie van amfetamine.