Crisis Expert Teams leveren snel deskundige hulp bij calamiteiten en milieu-incidenten

De acht ondertekenaars van het convenant zijn:

• Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu /Milieuongevallen Dienst (RIVM/MOD),
• Defensie/Coördinatiecentrum Expertise Arbeidsomstandigheden en Gezondheid (Defensie/CEAG),
• Landelijk Informatiepunt Ongevallen Gevaarlijke Stoffen (LIOGS),
• Wageningen Food Safety Research (WFSR),
• Universitair Medisch Centrum Utrecht (UMC),
• Koninklijk Metereologisch Instituut (KNMI),
• Watermanagementcentrum Nederland/Landelijke Coördinatiecommissie Milieuverontreiniging (WMCN/LCM),
• KWR.

Expertise inzetten bij incidenten

Een marktconsultatie voorafgaand aan de opstelling van het nieuwe convenant maakte duidelijk dat KWR de enige partij is die de expertrol voor drinkwater kan vervullen binnen het CET-md. Dit maakte dat er geen brede aanbesteding voorafging aan het opstellen van het nieuwe convenant. KWR is immers uitvoerder van het collectief bedrijfstakonderzoek (BTO) van en voor de hele drinkwaterbranche en heeft kennis in huis over drinkwatervoorziening, inclusief de connecties met andere delen van de watercyclus. KWR beschikt over korte lijnen met drinkwaterbedrijven en -labs. 

Naast het CET-md maakt KWR ook deel uit van andere netwerken waarin experts van diverse instituten samenwerken om bij een incident de situatie in kaart te brengen, risico’s voor de volksgezondheid, waterkwaliteit en het aquatisch milieu te analyseren, en aanbevelingen te doen. 

• Crisis Expert Team milieu en drinkwater (CET-md) – georganiseerd door het Departementaal Crisis Coördinatiecentrum (DCC) van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat 
• Crisis Expert Team straling en nucleair (CET-sn) - georganiseerd door de Autoriteit Nucleaire Veiligheid en Stralingsbescherming (ANVS)) 
• Landelijk Laboratorium netwerk voor terroristische aanslagen (LLN-ta) 

De Watertelefoon

Een dertigtal KWR-experts zijn nauw betrokken bij het werk voor deze landelijke crisisnetwerken en bij de Watertelefoon, de bereikbaarheidsdienst die KWR al meer dan veertig jaar verzorgt voor de drinkwaterbedrijven. Deze kunnen bij de Watertelefoon dag en nacht terecht met dringende vragen over bijvoorbeeld drinkwaterkwaliteit en -veiligheid. Van Leerdam: “De afgelopen jaren hebben het DCC en de deelnemende kennisinstituten samen de structuur van hun gezamenlijke inzet voor het CET-md verder geprofessionaliseerd, mede naar aanleiding van de evaluatie van de inzet bij de brand in Moerdijk in 2011. Bij KWR hebben we de activiteiten van de Watertelefoon verder geïntegreerd met die voor CET-md; met één telefoontje krijg je nu toegang tot beide netwerken en alle deskundigheid van de organisaties, inclusief bijvoorbeeld laboratoriuminzet. De eerste actie ligt steeds bij de procesmanagers, die afkomstig zijn van een van de kennisinstituten, DCC of RIVM.” Bij KWR hebben Ton van Leerdam en Roberta Hofman ieder enkele weken per jaar piketdienst als procesmanager. En als er grote incidenten gebeuren die vooral een impact kunnen hebben op de drinkwatervoorziening, dan treden Roberta Hofman of Jan Vreeburg op als zogenoemde hoofdaannemer die de activiteiten van de diverse noodzakelijke instituten coördineert. Hofman: “Maar dat is gelukkig nog niet nodig geweest.” 

Netwerken die werken en je scherp houden

Daarmee raken we meteen aan een kernpunt van de inzet voor crisisteams: het grootste deel van de tijd zijn ze niet nodig, maar als er een incident is, wil je een goed georganiseerd systeem hebben waarin snel de noodzakelijke expertkennis beschikbaar is. Van Leerdam: “Het is prachtig als je weinig in actie hoeft te komen, maar het werkt beter als je elkaar wel kent wanneer je wél in actie moet komen. Het is daarom goed dat we hebben vastgelegd dat we regelmatig samen overleggen in verschillende structuren, trainingen doen en jaarlijks oefenen. Bij CET-md doen we daarvoor in een kantooromgeving samen ‘table-top-oefeningen’, waarbij we verschillende scenario’s doorlopen. Voor het Landelijk Laboratorium netwerk voor terroristische aanslagen is er zelfs jaarlijks een praktijkoefening, inclusief laboratoriumonderzoek. Zo leer je effectief met elkaar samen te werken en is het gemakkelijker om in een voorkomend geval te bellen en hulp te vragen. Zo krijg je een netwerk dat werkt. Je weet daardoor ook beter wat je voor elkaar kan betekenen. Dat is natuurlijk ook vastgelegd op de zogenaamde kenniskaarten (zie figuur), maar het helpt altijd als je elkaar al eerder gesproken hebt, al is het maar in een oefening. Bovendien is volgens mij de grootste valkuil bij een crisisnetwerk dat je denkt: er gebeurt toch niets en dat je het laat versloffen. Juist door die interactie houden we elkaar scherp en voorbereid.” 

Voor het Crisis Expert Team straling en nucleair heeft KWR vorig jaar modelberekeningen gemaakt en samen met alle drinkwaterbedrijven onderzocht of ze afdoende crisisplannen hadden voor nucleaire incidenten of incidenten met straling. Daardoor hebben de contactpersonen elkaar ook weer beter leren kennen en staat het weer scherp op het netvlies. Bij dergelijke incidenten heeft het RIVM steeds de lead en functioneert KWR als de schakel tussen het crisisteam en de drinkwaterbedrijven. 

Snel schakelen

KWR is een kennisinstituut, en omgaan met calamiteiten en incidenten is daarom voor de KWR-experts geen dagelijks werk. Van Leerdam: “Binnen de Crisis Expert Teams draaien ook instanties en mensen mee die zich de hele dag met incidenten bezighouden. Dat vraagt om een bepaalde houding, je moet in staat zijn om op stel en sprong dingen uit je handen te laten vallen en in actie te komen voor wat op dat moment de hoogste prioriteit heeft: het incident. En ik moet zeggen: dat gaat ons behoorlijk goed af. We hebben korte lijnen en wie een vraag voor bijvoorbeeld CET-md of de Watertelefoon binnenkrijgt, legt die meteen voor aan een binnenste schil van experts en een groep meer specialistische deskundigen die meelezen en informatie aanleveren wanneer hun experthulp nodig is. Daarmee hebben we vaak binnen een uur een adequaat antwoord. Zelfs op zaterdagavond om tien uur.” Hofman vult aan: “We hebben een intern netwerk waarop je zonder meer kunt vertrouwen, je staat er nooit alleen voor. Het is ook zinvol werk: als er een incident is, zijn er weinig dingen te bedenken die op dat moment voor mij voorgaan. Je moet bereid zijn om even dingen uit je handen te laten vallen om het probleem samen zo snel mogelijk op te lossen.” 

Aangehaakt bij de actualiteit

Hofman vervolgt: “Het is tegelijkertijd ook heel leuk en interessant werk om te doen. Je komt nieuwe problemen tegen, waar je van leert en die je vaak ook wijzen op nieuwe risico’s voor drinkwater. Regelmatig komen er bijvoorbeeld vragen over de risico’s door geloosd drugsafval of over de risico’s van brandende accu’s bij schrootbranden. Lithiumbatterijen vormen bijvoorbeeld een risico omdat ze bij een flinke klap in brand kunnen vliegen. Dat kan onder meer voor watervervuiling met lithium zorgen – toevallig ook iets dat we steeds vaker in ons gewone werk aantreffen. Werken voor een Crisis Expert Team is niet alleen belangrijk voor de maatschappij op het moment van een incident, maar helpt ons ook om aangehaakt te blijven bij de actualiteit van risico’s voor drinkwater.”