Een ANSWER op de risico’s van antibiotica(resistentie) bij waterhergebruik

Hergebruik van stedelijk afvalwater kan een belangrijke bijdrage leveren aan het verminderen van waterschaarste. Maar inzet van teruggewonnen water kan ook risico’s meebrengen. Zo zijn er zorgen over de negatieve effecten van chemische en biologische verontreinigingen, zoals antibiotica en antibioticaresistente bacteriën en over de genetische overdracht van antibioticaresistentie tussen verschillende bacteriën. Rond dit vraagstuk is in 2015 het Horizon 2020-project ANSWER gestart, dat eind dit jaar afloopt.

Interdisciplinaire aanpak

De Europese Commissie en andere internationale organisaties beschouwen antibiotica en antibioticaresistentie als serieuze bedreigingen voor de volksgezondheid, waarvoor dringend behoefte is aan wetenschappers met een interdisciplinaire onderzoeks- en opleidingsachtergrond. ANSWER voldoet aan die behoefte door een nieuwe generatie onderzoekers op te leiden. Een van die onderzoekers is Gabriela Karina Paulus, die bij KWR onderzoek doet naar de overdracht van genen die resistent zijn tegen antibiotica in watersystemen. Paulus: ‘Dat kan bijvoorbeeld gebeuren in de biologische afvalwaterzuivering. Onder omstandigheden waar bacteriën onder stress staan, zijn ze nog sterker geneigd om genetische informatie uit te wisselen. Juist dan kunnen bacteriën die voorheen niet bestand waren tegen een specifiek antibioticum, die bestendigheid verwerven. Als zo’n bacterie een ziekteverwekker is, heb je dan ineens minder werkzame antibiotica tot je beschikking.’

Paulus: ‘Op dit moment wordt zuiveren bij de bron in Nederland niet op grote schaal toegepast, waardoor RWZI’s een flinke bijdrage leveren aan antibiotica en antibioticaresistentie in het milieu. ‘

Verwijderen bij de bron

Paulus heeft voor haar onderzoek verschillende moleculaire methoden ingezet, waaronder qPCR en next generation sequencing, gecombineerd met bio-informatische analyse. Haar onderzoek liet onder meer zien dat het in Nederland veel effectiever is om antibiotica en antibioticaresistentie uit afvalwater te verwijderen op de locaties waar ze in de grootste hoeveelheden worden geloosd, zoals bij ziekenhuizen. Verwijderen in de RWZI’s is veel minder effectief.

Wereldwijd probleem

Paulus: ‘Op dit moment wordt zuiveren bij de bron in Nederland niet op grote schaal toegepast, waardoor RWZI’s een flinke bijdrage leveren aan antibiotica en antibioticaresistentie in het milieu. Ook in andere landen is dit een probleem. Omdat we antibioticaresistentie toch echt als een wereldwijd probleem moeten beschouwen, is het belangrijk dat we afvalwater beter zuiveren, en in gebieden waar nu nog geen afvalwaterzuivering is, zorgen dat die er komt.’

Voorlichting en educatie

Daarnaast is het ook belangrijk om het publiek goed voor te lichten over de risico’s van verkeerd antibiotica gebruik. ‘Je moet een antibioticakuur natuurlijk altijd afmaken, zoals de dokter zegt, maar het is minstens net zo belangrijk dat mensen weten dat ze overgebleven medicijnen niet door het toilet moeten spoelen of op het natuurlijk watersysteem moeten lozen! Dat vergroot het risico op de verspreiding van antibioticaresistentie.’

Emissielimieten

Binnen ANSWER werkt een multidisciplinair onderzoeksteam uit de private sector en beleidsmakers samen aan de aanpak van antibioticaresistentie en communicatie met belanghebbenden en het bredere publiek is onderdeel van hun werkpakket. Ook werken ze aan relevante Emission Limit Values opstellen, die onmisbaar zijn voor de ontwikkeling en toepassing van regels en maatregelen om de verspreiding van antibiotica(resistentie) te beperken.