De ontwikkeling van een nieuwe gezichtsscrub: vier lessen over circulaire productie

Toch is er een verband. Dat blijkt wel uit de samenwerking van Naïf, een fabrikant van huidverzorgingsproducten, met AquaMinerals B.V. en de nutsbedrijven Waternet en WML. Samen ontwikkelden zij een volledig circulair gemaakte gezichtsscrub.

Dat ene product staat als het ware symbool voor de ontwikkeling van circulaire productie, een ontwikkeling die in Nederland al best een tijd teruggaat. Uit de inmiddels opgedane ervaringen kunnen vier lessen worden getrokken voor de verdere ontwikkeling van een circulaire economie.

1) Denk bedrijfseconomisch

Ruim 25 jaar geleden besloten enkele Nederlandse waterleidingbedrijven samen te onderzoeken wat zij het beste konden doen met de reststoffen die vrijkomen bij het zuiveren van huishoudelijk afvalwater. Ze besloten hun slib en ander vast afvalwater gezamenlijk te verwerken tot ecologisch waardevolle materialen aan de industrie en de landbouw.

Dit was aanvankelijk vooral bedoeld als een manier om gezamenlijk kosten te besparen. Gaandeweg groeide echter het besef dat afval een grondstof kan zijn.

AquaMinerals inventariseerde de specificaties van de reststoffen die zich in afvalwater bevinden en onderzocht in hoeverre die aansloten bij behoeften in de markt.

Inmiddels haalt het bedrijf voor meer dan tien verschillende sectoren circulaire producten uit de reststoffen die worden gewonnen bij de waterzuivering. Een voorbeeld is kalk, dat bij het onthardingsproces uit het drinkwater wordt gehaald. Deze kalk wordt verkocht in de vorm van pellets die worden gebruikt bij het tuinieren, bij de productie van glazen flessen – en als grondstof in de gezichtsscrub

2) Kijk naar bedrijfsmodellen en de waardeketen

Technisch is het voor een waterzuiveringsinstallatie tegenwoordig geen enkel probleem meer om nuttige materialen uit afvalwater te scheiden. Maar daarmee heb je nog geen circulaire of kringloopeconomie. Daarvoor zijn markten en innovatieve bedrijfsmodellen nodig.

AquaMinerals funeert als een soort landelijke makelaar: het verzamelt de waardevolle grondstoffen bij de nutsbedrijven in Nederland, en één in Vlaanderen, en levert die vervolgens aan de markt. Dit betekent onder andere dat de grondstoffen conform de overeengekomen contracten worden getransporteerd naar de afnemers.

Of een bedrijf winst maakt, of niet, hangt echter af van de behoeften in de markt en de beschikbaarheid van concurrerend aanbod. Winst betekent dat de verkoopprijs meer is dan de optelsom van alle kosten, zoals transport, verwerking, opslag, certificering. Op sommige restproducten maakt AquaMinerals nu winst, op andere (nog) niet.

Gelukkig worden veel van de kosten die AquaMinerals maakt gedekt door de waterleidingbedrijven die het bedrijf hebben opgericht. Zij profiteren op hun beurt van de inkomsten uit  de totale activiteitenportefeuille van AquaMinerals.

3) Wees marktgericht

Een ander belangrijk inzicht is dat de markt leidend moet zijn. Voorheen werden bij de waterzuivering grondstoffen uit het afvalwater gehaald en werd vervolgens gezocht naar mogelijkheden om die te verkopen.

AquaMinerals pakte het anders aan. Het onderzocht eerst aan welke grondstoffen behoefte was in de markt, en speelde daar vervolgens op in.

Een marktgerichte aanpak vraagt om een andere manier van denken. Het is echter de enige manier om afnemers te vinden.

4) Creëer schaalvoordelen

Met zomaar een afzetmarkt ben je er echter nog niet meteen. Voor een circulaire aanpak is ook schaalgrootte nodig.

Zelfs met materialen als ijzer, calcium en zouten, die heel goedkoop zijn, kun je niet concurreren met de grote markt van goedkope chemicaliën.

Voor een succesvolle circulaire economie in heel Europa en elders is niet alleen technologie nodig. Processen hebben schaalgrootte nodig om ze rendabel te kunnen maken.

Ook is er behoefte aan nauwkeuriger, eenvoudiger en onderling beter op elkaar afgestemde wetten op Europees niveau. Ik zeg niet dat die wetgeving minder streng moet zijn. Maar ze zou ongetwijfeld meer bedrijven in staat stellen om afvalstromen terug te winnen en opnieuw te gebruiken.

Tot slot

Een gezichtsscrub lijkt op het eerste gezicht een betrekkelijk eenvoudig cosmeticaproduct. Er gaat echter een hele ontwikkeling op het gebied van circulair produceren in Nederland achter schuil. Het is verre van eenvoudig om een circulaire economie op te bouwen. Maar in ieder geval is het van doorslaggevend belang om er kennis over uit te wisselen en te leren van onze ervaringen.