Het exposoom: een nieuw paradigma voor de watersector?

Of je rookt en wat je eet. Wat je sociaal-economische positie is. Of je in de stad woont of op het platteland. En hoe schoon of vuil de lucht is die je inademt. Het is slechts een greep uit alle omgevingsfactoren, van belang voor onze gezondheid. Hoe belangrijk deze factoren zijn, weet Roel Vermeulen, hoogleraar Milieu-epidemiologie en Exposoom Analyse aan de Universiteit Utrecht en het UMC Utrecht. “Naar schatting is zeventig procent van alle chronische ziekten in onze huidige westerse maatschappij gerelateerd aan het samenspel van deze omgevingsfactoren. Al deze omgevingsfactoren, die in interactie met elkaar gedurende ons hele leven onze gezondheid beïnvloeden, noemen we het ‘exposoom’, waarin het woord ‘exposure; blootstelling’ zit en ‘ome’. Het laatste wordt in de biologie gebruikt als een term voor ‘compleet’. In 2020 zijn we met het Nederlandse exposoom-onderzoeksprogramma begonnen (Exposoom-NL) om dit relatief jonge onderzoeksgebied in Nederland vorm te geven. Gaandeweg kwamen we erachter dat een kennishiaat bestond met betrekking tot water. Zo kwamen we bij KWR terecht.”

Paradigmashift

Het in kaart brengen van het exposoom is een gigantische onderneming, legt Vermeulen uit. Hij vergelijkt het met het menselijk genoom. “Voor het ontcijferen van onze genetische code hoeft maar één machine in een lab te staan. Maar voor het meten van onze omgeving bestaat zo’n machine niet. Je moet verschillende meettechnieken en datasets gelijktijdig koppelen aan gezondheidsbestanden. Om te zien of er onderlinge relaties bestaan, want geen omgevingsfactor staat op zichzelf. We hebben het over een holistische aanpak, met interventies die ingrijpen op meerdere factoren tegelijk. Dit betekent een paradigmashift: een nieuwe manier om na te denken over de impact van de omgeving op onze gezondheid.”

Interactie tussen disciplines

Milou Dingemans, Chief Science Officer van KWR, ziet veel in de potentie van het exposoom-denken voor de watersector. “Het gaat om het realistisch inschatten van risico’s van de omgeving”, zegt zij. “En om daarbij niet te kijken naar één stof of één route, zoals via water. Voor mij als toxicoloog is dat totaalplaatje heel belangrijk. Wanneer je meer weet over de gezamenlijke invloed, kan je betere maatregelen nemen, gerichter sturen op het gewenste effect, namelijk het beperken van blootstellingen en risico’s. Ik ben heel blij dat voor het verkennend onderzoek een klankbordgroep is opgericht met experts vanuit Universiteit Utrecht. De experts van IRAS hebben waardevolle kennis over blootstellingsstudies en epidemiologie in huis, om blootstellingen te kunnen koppelen aan gezondheidseffecten. Het is geweldig om met hen samen te werken.” Ook vertegenwoordigers vanuit themagroepen binnen het collectief onderzoeksprogramma voor de watersector doen mee, vertelt Dingemans. Het gaat om de themagroepen Chemische Veiligheid en Klant, en ook de kerngroep Water in de Circulaire Economie (WiCE). De onderzoekster geeft aan dat het project heeft geleid tot een interessant netwerk. Daarnaast stimuleert het exposoom-denken om verder dan de grenzen van de eigen discipline te kijken. “Ik vind dat al een mooie opbrengst”, aldus Dingemans.

Waardevol

De samenwerking met KWR noemt Vermeulen van wezenlijk belang om exposoomonderzoek binnen de watersector uit te rollen. Hij vindt het een goede start van de Academische Werkplaats Gezond en Veilig Water, die deze zomer vorm kreeg. “Enerzijds heeft KWR veel kennis over mogelijke blootstellingen die via water bij mensen terecht kunnen komen, zoals bijvoorbeeld microplastics of chemische stoffen. Anderzijds heeft bijvoorbeeld de coronapandemie bewezen hoe relevant ook rioolwateronderzoek is. KWR heeft toen met de detectie van SARS-CoV-2 in rioolwater een enorm waardevolle bijdrage geleverd aan inzichten rond aanwezigheid en verspreiding van het virus onder bevolkingsgroepen. Het is deze technologische meetcapaciteit die KWR zo krachtig maakt.”

Kansen en implicaties

Nog belangrijker vindt de onderzoeker de sterke link van KWR met de drinkwatersector. “Het gaat niet zozeer om de ontwikkeling van kennis op zich, maar om hier handelingsperspectieven aan te koppelen. Dat kun je alleen maar doen als je de hele keten meeneemt. Als kennispartner van de drinkwaterbedrijven vervult KWR hierin de ultieme sleutelpositie. Met KWR aan boord kunnen we nadenken over wat exposoomonderzoek betekent voor de watersector en wat de kansen en implicaties zijn. Een drinkwatersector die het exposoom-concept zich eigen heeft gemaakt, kan een bijdrage aan de volksgezondheid betekenen. Niet dat het water in Nederland nu onveilig is, helemaal niet. Maar als je denkt aan de rioolwatermetingen die ik eerder noemde, zou het heel mooi zijn als we dit aspect met de waterbedrijven oppakken. Net als de vraag wat nodig is om nu en in de toekomst veilig drinkwater te garanderen. Ik voorzie een sterke signaleringsfunctie voor het exposoom. Zodat we snel kunnen ingrijpen wanneer dat nodig is, én bij productontwikkeling kunnen sturen op preventie. Met een gezondheidssector die zo sterk onder druk staat, is het noodzaak om zoveel mogelijk te voorkomen dat mensen ziek worden door omgevingsfactoren. En water speelt hierin een niet te onderschatten rol.”

Veelomvattend en complex

Het mag duidelijk zijn: exposoomonderzoek is veelomvattend en complex. Er liggen dan ook de nodige uitdagingen. Hoe komen bijvoorbeeld de verschillende factoren bij elkaar zodat ze meetbaar zijn? Hoe komen inzichten tot stand die zich laten vertalen naar gezondheid? En hoe leiden die inzichten naar werkelijke interventies waarvan de effectiviteit kan worden geëvalueerd? Er is nog een lange weg te gaan, en Vermeulen heeft het dan ook liever over stapje voor stapje. Het mooie van dit verkennend onderzoek vindt de exposoom-expert vooral de interactie met KWR en de drinkwaterbedrijven. “Het is spannend om met elkaar na te denken hoe we het onderzoek kunnen vormgeven zodat dit handelingsperspectieven biedt voor de stakeholders. Dat moet je niet na afloop van het onderzoek doen, maar ervóór. Pas dan kom je tot een co-creatie met de meeste impact.”

Het verkennend onderzoek naar de kansen en implicaties van het exposoom-concept voor de watersector loopt nog dit hele jaar. In een later stadium publiceren we op de KWR-website over de resultaten en vervolgstappen.