Medicijnresten op het netvlies van de watersector

Wanneer we medicijnen innemen, komen onverwerkte resten via onze urine en ontlasting in het riool. Aangezien rioolwaterzuiveringen deze stoffen niet allemaal kunnen verwerken, belandt een deel hiervan in het oppervlaktewater. En dit oppervlaktewater wordt ook gebruikt voor de drinkwaterproductie. Van groot belang dus, om zicht te hebben op de schadelijkheid van deze medicijnresten voor mens en milieu. Het was deze vraag, die KWR-onderzoeker Daniel Duarte wilde beantwoorden met zijn promotieonderzoek aan de Radboud Universiteit, Nijmegen (afdeling Environmental Science).

Casestudie

“Voor mijn onderzoek richtte ik mij op de Vecht, een rivier die zowel door Nederland als Duitsland stroomt”, vertelt Duarte. Een goede keuze voor deze casestudie, niet alleen vanwege het internationale karakter van de rivier, maar ook omdat de Vecht veel menselijke invloeden ondergaat met een breed palet aan stoffen. Duarte: “Behalve het effect van medicijnresten op mensen, dieren en planten, heb ik ook gekeken naar lokale en mondiale relaties tussen vervuiling met antibiotica en antibioticaresistentie bij bacteriën. Doel van mijn onderzoek was de risico’s van medicijnresten beter te kunnen beoordelen zodat de watersector hier effectiever op kan anticiperen.”

KWR-onderzoeker Daniel Duarte ontving zijn PhD-graad op 25 september aan de Radboud Universiteit, Nijmegen.

Geen bedreiging

Voor zijn werk maakte Duarte gebruik van risicobeoordelingstudies waarin ook langetermijneffecten zijn meegenomen. Hieruit blijkt dat de huidige emissies in het stroomgebied van de Vecht geen bedreiging vormen voor de menselijke gezondheid. “Wel moet je rekening houden met extreme omstandigheden, zoals wanneer mensen vervuilde vis eten”, waarschuwt de onderzoeker. “Maar verhoudingsgewijs liggen de concentraties medicijnresten in oppervlaktewater hier lager dan elders in de wereld.”

Effect van droogte

Wat Duarte vooral opviel aan de onderzoeksresultaten was het effect van medicijnresten op het milieu bij droogte. “Tijdens een droge zomer overschrijdt maar liefst 98 procent van de Vecht de veilige milieugrenzen voor het waterleven”, zegt hij. Minder regenwater leidt tot een lagere afvoer in de rivier. Daardoor stijgt de concentratie medicijnresten in het water, wat gevaar oplevert voor de ecologie. “Voor zover ik weet is dit de eerste keer dat onder verschillende klimaatscenario’s een gedetailleerd ruimtelijk ecologisch risicoprofiel is opgesteld. We hopen hiermee een leidraad te hebben aangereikt voor verder onderzoek naar gerichte risicobeoordelingen door lokale, regionale en nationale autoriteiten.”

Antibioticaresistentie

Ook op het gebied van het effect van medicijnresten op antibioticaresistentie is het onlangs gepubliceerde onderzoek baanbrekend. Antibioticaresistentie is het verschijnsel dat bacteriën ongevoelig worden voor antibiotica, waardoor deze medicijnen niet meer werken. Dit is de eerste studie die schaarse informatie over de concentratie van antibiotica en resistentiegenen in het milieu heeft geïntegreerd en hun relatie statistisch heeft beschreven, valt te lezen in het proefschrift. Zo blijkt het aannemelijk dat het aantal microben dat bestand is tegen antibiotica groeit, zodra medicijnresten in het oppervlaktewater voorkomen. “Een bron van zorg”, vindt Duarte.

Bewustzijn vergroten

De onderzoeker hoopt met zijn werk het bewustzijn van de watersector te vergroten. “Bekende verontreinigingen en opkomende stoffen zoals PFAS staan op het netvlies van drinkwaterbedrijven. Mijn onderzoek bevestigt dat het is net zo nodig is om aandacht te houden voor medicijnresten. Ook wil ik drinkwaterbedrijven graag stimuleren om actief bij te dragen aan discussies over dit onderwerp. Er zijn vele factoren die meespelen in het behoud van een gezonde watercyclus, medicijnresten vormen daarin een belangrijke schakel.”

Waarborgen van de waterkwaliteit

Onderzoeker Daniel Duarte is pas sinds drie maanden in dienst bij KWR. Als specialist in chemische en microbiologische waterkwaliteit vindt hij zijn aanstelling een logische volgende stap in zijn loopbaan. “Tijdens mijn promotieonderzoek kwam ik regelmatig onderzoekers van KWR tegen”, vertelt Duarte. “Het viel me op hoe divers de groep aan experts is die bij KWR werkt. Heel inspirerend. Gaandeweg ben ik op een heel organische manier hier terechtgekomen. En ik hoop dat mijn kennis en ervaring van toegevoegde waarde zullen zijn. Ik kijk ernaar uit om bij te dragen aan het ontwikkelen en optimaliseren van methodieken die stakeholders in de watersector helpen in het waarborgen van de waterkwaliteit. Omdat KWR een ultieme netwerkorganisatie is, verwacht ik dat we heel interessante en nuttige samenwerkingsprojecten kunnen opzetten.”

Het proefschrift van Daniel Duarte, getiteld ‘Pharmaceuticals, toxicity and antimicrobial resistance: Advancing human health and environmental risk assessment’, is te downloaden via deze link.