Meervoudige waarden van water

‘Samenwerken is het uitgangspunt van meervoudige waardecreatie’, vindt Van Berkel. ‘Dat komt doordat je met één ingreep meerdere doelen realiseert. Enerzijds kan het gaan om actieve samenwerking tussen partners in de waterketen en anderzijds om een meer integrale aanpak met de omgeving. We kijken daarom met verschillende “brillen” naar de watertransitie, vanuit uiteenlopende perspectieven.

Waterpartners gebruiken een circulaire bril in hun visie op de waterketen en op de producten en diensten rond water. Bijvoorbeeld door producten te ontwikkelen die minder water en energie kosten, met een hergebruik van grondstoffen. Denk aan het inkorten van grote industriële waterketens door gezuiverd afvalwater toe te passen, in plaats van drinkwater. Dat scheelt een zuiveringsstap. Wel heeft dit mogelijk financiële consequenties voor het drinkwaterbedrijf, omdat de industrie minder drinkwater afneemt. Aan de andere kant levert het wel een milieuwinst op. Bovendien kan door een kortere waterkringloop meer ruimte ontstaan om tegemoet te komen aan de toenemende watervraag. De kunst bij deze projecten is om te ontdekken waar de meervoudige winsten zitten, wie deze winsten toekomt en wat men ervoor over heeft om deze winsten te behalen.’

Watertransitie

Naast een circulaire bril kunnen we ook met een ruimtelijke bril naar de watertransitie kijken. Van Berkel: ‘In Nederland hebben we te maken met beperkte ruimte. In die ruimte willen we wonen, land bebouwen, recreëren en industrieel produceren. Daarnaast hebben we ruimte en grond nodig voor water, zonneweides en windmolens om ons aan te passen aan het veranderende klimaat. Als we hiernaar handelen, welke invloed heeft dit dan op de biodiversiteit? En zijn de ingrepen vanuit sociaal oogpunt wenselijk?’ Ook de stedelijke omgeving vraagt om eigen oplossingen, zo stelt Van Berkel. ‘We hebben bijvoorbeeld te maken met hittestress én met vollopende kelders. Er staat druk op de woningvoorraad en we willen de ondergrond inrichten voor nieuwe typen warmte- en waterleidingnetwerken.’

De onderzoekster benadrukt dat al deze perspectieven van maatschappelijk belang zijn, maar ook conflicterende waarden kennen. ‘Een complexe puzzel die je niet eenvoudig oplost. Maar door op een nieuwe manier de kosten en baten in beeld te brengen kan een waterbedrijf – in samenwerking met de partners – besluiten nemen en invulling geven aan een hogere maatschappelijke meerwaarde. Dat is waar het bij waardecreatie om draait.’

Handreiking voor waterbedrijven

Binnen het project Implementatie meervoudige waardecreatie (onderdeel van onderzoeksprogramma Water in de Circulaire Economie BTO/WiCE), willen waterbedrijven meer inzicht vergaren in wat dit onderwerp voor hen betekent en hoe dit valt te gebruiken bij besluitvorming over de water- en energietransitie. Daarbij zijn twee punten van belang. Ten eerste gaat het om een gevoel van urgentie; het besef dat een vraagstuk rond drinkwater in de toekomst zeker gaat spelen, zoals klimaatverandering. Daarnaast moeten de betrokken stakeholders elkaar weten te vinden.

Van Berkel geeft een voorbeeld: ‘Een gemeente besluit om de infrastructuur van een wijk in te richten met de warmtetransitie als uitgangspunt. Werkt het waterbedrijf hieraan mee, dan zijn investeringen aan het leidingnet en inspanningen hiervoor waarschijnlijk eerder nodig dan aanvankelijk gepland. Wanneer dit aansluit op de strategische doelstellingen van het waterbedrijf – denk aan doelen rond klimaatverandering – dan is het een gepaste keuze. Ook samenwerken met andere stakeholders draagt bij aan het resultaat. Ook al zijn de investeringen voor het individuele waterbedrijf hierbij misschien hoger, toch kan het slim zijn dit te doen. Uiteindelijk gaat het er bij meervoudige waardecreatie om dat je een hogere impact bereikt op een langere termijn en hogere toekomstige kosten vermijd. Met ons onderzoeksproject bieden we de helpende hand aan waterbedrijven die de wens hebben om hieraan bij te dragen.’

Circulaire watersystemen

In de afgelopen jaren is binnen BTO/WiCE met een serie proeftuinen onderzoek gedaan naar meervoudige waardecreatie. Binnen Koppelkansen (Amsterdam), SUPERLocal (Kerkrade) en Brainport Smart District (Helmond) hebben KWR, waterbedrijven en andere partijen samen geëxperimenteerd met ontwerpmethodieken voor circulaire watersystemen. Bij elk van deze proeftuinen bestaat de wens om meervoudigheid te realiseren. Van Berkel en collega’s ontwikkelen nu aan de hand van voorgaande activiteiten en ervaringen drie verschillende onderdelen die elders toepasbaar zijn: raamwerk, afwegingskader en procesmethodiek. Van Berkel: ‘Met dit onderzoek bieden we methodes aan voor “wijkontwikkelingen nieuwe stijl”. Hierin vormt meervoudige waardecreatie het uitgangspunt. Met de proeftuinen als casestudies gaan we de drie onderdelen testen, samen met stakeholders. Ook ontwikkelen we concrete, toegankelijke tools om bestuurlijke gesprekken te vereenvoudigen. Het is tijd om de dertig jaar oude maatschappelijke kosten-batenanalyse (MKBA) te vervangen of aan te vullen met gereedschap waar nu behoefte aan is, zoals een waardencase of een omgevingscanvas. Ons onderzoek is bedoeld om dit proces te ondersteunen.’

Duurzame wijkontwikkeling

Van Berkel ervaart dat KWR met het onderzoek naar meervoudige waardecreatie goed inspeelt op een behoefte die breed leeft bij maatschappelijke partijen. ‘Met de ervaringen kunnen we pionieren en opgedane kennis inzetten voor innovatieve projecten rond duurzame wijkontwikkeling. Het doel is om op een nieuwe manier te gaan werken. Daarvoor moeten we soms vertragen en dan weer versnellen. Uiteindelijk gaat het erom een coalitie te vormen zodat we samen de schouders zetten onder het collectieve belang van de watersector.’