Serious games: vijf vragen en vier voorbeelden

Wat maakt een serious game anders dan een gewoon spel?

“Tijdens een serious game willen de spelers een vooraf bepaald doel bereiken, soms individueel en in competitie, soms als groep en door samenwerking. Daarbij moeten ze zich aan spelregels houden die hun handelingsmogelijkheden begrenzen. Daarin lijkt een serious game dus op ‘gewone’ spellen als Risk, Kolonisten of een computerspel.  ‘Serious’ slaat op het leerdoel van het spel, bijvoorbeeld ervaring opdoen, inzicht krijgen in praktijkvraagstukken of elkaars omstandigheden en argumenten beter begrijpen. Allemaal in de veilige omgeving van een spel, waar handelingen geen echte consequenties hebben en je dus allerlei opties kunt proberen.”

Voorbeeld 1: AquaLudens voor stakeholders waterbeschikbaarheid en zoetwatervoorziening

“Binnen het project AquaLudens gaan we een serious game opzetten voor alle stakeholders in de waterketen. Dit spel moet inzichtelijk maken wat het belang is van water, hoe de zoetwatervoorziening werkt en wat de impact is van verschillende keuzes op de waterbeschikbaarheid. In gebiedsprocessen – waar uiteenlopende belanghebbende partijen uitpuzzelen hoe een gebied moet worden ingericht – kunnen we dit spel dan gebruiken om toegankelijk en interactief inzicht te geven in de verwachte watervraag en -aanbod onder verschillende scenario’s. Daarmee kunnen de partijen gezamenlijk werken aan oplossingen voor de regionale zoetwatervoorziening.”

Is dat wel leuk, zo’n serious game spelen?

“Er wordt best veel gelachen bij het spelen van serious games. De spelers leren spelenderwijs over een echt onderwerp, en op hun heel natuurlijke manier: als kind heb je ook bijna al je vaardigheden geleerd door te spelen. Doordat je in een spelvorm een andere rol kan en mag aannemen, kan je dingen zeggen en doen die je normaal gesproken misschien niet zou doen. En dat kan zeker ook voor de nodige hilariteit zorgen.”

KWR-expert Henk-Jan van Alphen vertelt meer over Serious Gaming aan de hand van vijf vragen en vier voorbeelden.

Voorbeeld 2: Strategische besluitvorming over integraal assetmanagement drinkwaterbedrijven

“Voor het collectieve onderzoek van de waterbedrijven onderzoeken we hoe serious games de drinkwaterbedrijven kunnen helpen bij de strategische besluitvorming over integraal assetmanagement – het beheer van alle bedrijfsmiddelen, van installaties voor winning en productie tot het leidingnet. We hebben een spel ontwikkeld waarin de assetmanagers (de mensen in het bedrijf die een of enkele van die bedrijfsmiddelen gebruiken en beheren) en de asset owners (de eigenaars van vaak meerdere bedrijfsmiddelen, meestal MT-leden) moeten samenwerken om hun doelen te realiseren, net als in de praktijk. Een knelpunt bij die samenwerking is vaak het verschil tussen het strategische en het tactische perspectief. Strategische managers (meestal de asset owners) richten zich op de lange termijn en de relatie met externe stakeholders, waaronder de aandeelhouders. Op basis daarvan formuleren ze strategische doelen, vaak kwalitatief van aard. Assetmanagers opereren op de middellange termijn en moeten die strategische doelen omzetten in concrete acties, die vaak ook gekwantificeerd moeten worden in risico’s, prestaties en kosten. Door samen een serious game te spelen, kunnen de verschillende rollen elkaars uitgangspunten en taal beter leren begrijpen.”

Waar moet ik rekening mee houden als ik een serious game wil inzetten?

“Het belangrijkste van een serious game is dat het doel duidelijk is. Niet alleen voor de spelers, maar juist ook voor degene die het spel maakt. Een serious game maken is geen doel op zich, het is een middel om tot een bepaald resultaat te komen. De verleiding kan groot zijn om het spel zo veel mogelijk op de werkelijkheid te laten lijken. Maar meestal komt dat de speelbaarheid niet ten goede en zijn er allerlei details die afleiden van het werkelijke doel. Het gaat erom de essentie van een bepaalde situatie zo kernachtig mogelijk weer te geven. Wat wil je bereiken? En hoe vertaal je dat in een spelmechanisme?”

“Serious games zijn er in de meest uiteenlopende vormen. Centraal staat vaak de interactie tussen spelers met (deels) conflicterende doelen. Er zijn ook spellen die juist gericht zijn op samenwerking, communicatie of kennisdeling. Soms is daarvoor een spelleider nodig die het spel kent en de spelers kan helpen het spel te leren. Een spelontwerp kan heel eenvoudig zijn, in de vorm van een bordspel. Maar er worden ook complexe digitale spellen ontwikkeld met een of meerdere modellen op de achtergrond.”

Voorbeeld 3: Duurzame integrale waterketens voor nieuwe woonwijken

“In een verkennend onderzoek heeft KWR een een serious game ontwikkeld, bedoeld als ondersteuning van co-creatieprocessen in de ontwikkeling van duurzame integrale waterketens voor nieuwe woonwijken. Hiermee kunnen gemeenten, provincies, waterschappen, drinkwaterbedrijven en projectontwikkelaars verschillende ontwerpopties voor een duurzame waterketen verkennen. Dit maakt het mogelijk keuzes bij de ontwikkeling van duurzame wijken inzichtelijk te maken en te onderbouwen. Het project combineert kennis van KWR over de integrale waterketen, duurzame concepten voor woonwijken, en co-creatie, met het ontwikkelen van nieuwe expertise en ervaring op het gebied van (digitale) serious gaming. Dit spel is digitaal te spelen en helpt op een heel inzichtelijke manier bepaalde keuzes te maken.”  

Welke obstakels zijn er bij het ontwikkelen en gebruik van serious games?

“Niet iedereen ziet serious games als een serieuze manier om naar een doel te werken. Ook zijn mensen vaak bang dat het spelen veel tijd in beslag neemt, zonder echte resultaten op te leveren. Dat kan wat weerstand oproepen bij de mensen die gevraagd wordt mee te spelen en bij de mensen eromheen. In de praktijk blijkt juist het tegendeel vaak waar. Serious games kunnen een heel effectieve manier zijn om de essentie van een vraagstuk bloot te leggen.”

Wat heeft de watersector aan de ontwikkelingen op het gebied van serious games?

“Een serious game met een duidelijk doel kan helpen om ingewikkelde problemen te verkennen, onderling begrip te kweken en stakeholders tot elkaar te brengen. Deze manier van ‘out-of-the-box’ denken kan heel verfrissend zijn en nieuwe inzichten opleveren.”

Voorbeeld 4: Plannen maken voor de Watertransitie

“Neem het driejarige BTO/WiCE-project ‘Serious game voor ondersteuning planvorming Watertransitie’ als voorbeeld. Voor alle stakeholders – met of zonder specialistische waterkennis – wordt tijdens het spelen van het spel duidelijk wat het belang is van water, hoe de zoetwatervoorziening werkt en wat de impact is van keuzes op waterbeschikbaarheid.

De serious game maakt het mogelijk om gezamenlijk met regionale stakeholders op een laagdrempelige manier in gesprek te gaan over de uitdagingen van een duurzaam watersysteem en mogelijke oplossingen. Hiermee kan draagvlak worden gecreëerd voor maatregelen en systeemkeuzes. De serious game wordt zo opgezet dat het toepasbaar is voor verschillende casussen. In dit project is ervoor gekozen als eerste een toepassing te ontwikkelen voor de casus Watertransitie Groningen als illustratie van het type vraagstukken waarvoor de serious game inzetbaar is.”