Stip op de horizon voor grondwateronderzoek

Tijdens zijn presentatie op 11 oktober op de Rijkregiodag gaf Van Loon een overzicht van resultaten uit grondwateronderzoek dat KWR heeft uitgevoerd voor uiteenlopende opdrachtgevers, waaronder het Platform Meetnetbeheerders, provincies, het bedrijfstakonderzoek voor waterbedrijven (BTO) en de Kennisimpuls Waterkwaliteit. In het verlengde van de Rijkregiodag was de grondwateronderzoeker onlangs nog te gast bij radiotalkshow Spraakmakers (NPO Radio 1), waar hij zijn zorgen uitte over de kwaliteit van het grondwater in Nederland. “We zien dat verontreinigingen die aflopen tientallen jaar in het grondwater terecht zijn gekomen, steeds dieper komen. We meten ook steeds meer stoffen, dus dat grondwater blijkt toch wel wat minder schoon te zijn dan waar we al lang vanuit waren gegaan. Dus met andere woorden: we houden steeds minder schoon grondwater over.”

Probleemschets grondwaterkwaliteit

Een korte probleemschets: grondwater is en blijft een belangrijke bron van de drinkwaterproductie. Maar liefst 60 procent van ons drinkwater wordt uit grondwater geproduceerd. Maar de grondwaterkwaliteit staat onder druk door tal van verontreinigingen die steeds grotere diepte bereiken. Naar verwachting zal de grondwaterwinning voor drinkwaterproductie de komende decennia met deze vergrijzing van het grondwater te maken krijgen. Precieze prognoses van de ontwikkeling van de grondwaterkwaliteit zijn nu nog niet beschikbaar. Van Loon: “Daarom is onderzoek nodig naar de eigenschappen van stoffen die in het grondwater worden aangetroffen en hoe deze zich verhouden tot de stoffen die we al van onttrekkingsputten kennen.” Natuurlijk is het niet zo dat qua grondwaterkwaliteit in het duister wordt getast. In 2020 verscheen het KWR-rapport ‘Grondwaterkwaliteit Nederland 2020’, waardoor het mogelijk werd om het probleem van oprukkende verontreinigingen zichtbaar te maken. Het rapport geeft een landelijk beeld op grond waarvan provincies hun meetprogramma’s kunnen aanscherpen zodat de doelen van de KRW worden gehaald.

Beschermen om te blijven

“Drinkwaterbedrijven hebben hun winstrategieën al gedeeltelijk aangepast aan de ongewenste kwaliteitsveranderingen van het grondwater”, vertelt Van Loon. “Op verschillende plaatsen zijn in het verleden winningen gesloten of winputten verdiept om verontreinigingen te ontwijken. Door twee oorzaken lopen drinkwaterbedrijven tegen hun grenzen aan. Vanwege ongewenste effecten op de omgeving zijn nieuwe of diepere winlocaties nauwelijks meer te vinden. Daarnaast is dieper grondwater gevoeliger voor verzilting. Dit betekent dat we het met de winlocaties van nu moeten doen. We zullen de grondwaterkwaliteit hiervan goed moeten beschermen. ‘Beschermen om te blijven’ is dan ook het nieuwe adagium voor het grondwaterbeschermingsbeleid.”

Vergrijzing grondwater

Over de vergrijzing van het grondwater is in het kader van de Kennisimpuls Waterkwaliteit een uitgebreid rapport verschenen. Tijdens zijn presentatie op de Rijkregiodag geeft Van Loon een korte schets over de oorzaken van deze verontreinigingen. “De vergrijzing van het grondwater is het gevolg van hoge historische belasting sinds de industriële revolutie en (later) de intensivering van de landbouw. Sinds het meststoffenbeleid in de jaren 80 en de KRW uit het jaar 2000 is het terugdringen van emissies sterk verbeterd. Toch is het milieubeleid onvoldoende in staat om te voorkomen dat verontreinigingen in het grondwater terechtkomen. Dit komt onder meer doordat gebruiksnormen en voorschriften voor meststoffen en nitraat niet uitgaan van nul-emissie, maar stapeling van verontreiniging toestaan. Ook spelen substitutie van stoffen en de continue productie van nieuwe stoffen een rol. KRW-toestandrapportages voor grondwaterlichamen, zoals Nederland die opstelt, sluiten niet goed aan bij de KRW-doelen voor bronnen voor de drinkwatervoorziening. Daardoor helpen ze niet bij het halen van de drinkwaterdoelen, wat zorgt voor onnodige vertraging in het terugdringen van opkomende stoffen.”

Toekomstbeeld

Hoe nu verder met de bescherming van ons grondwater? Het lijkt misschien dat met de deadline van de KRW (2027) in zicht, de plannen hiervoor goed gekaderd zijn. Maar dat is niet zo, weet Van Loon. “Er zijn diverse overheidsprogramma’s om de doelen rond het terugdringen van de stikstofbelasting van natuur en de droogtebestrijding te behalen. Maar in deze programma’s komt de grondwaterkwaliteit slechts spaarzaam aan bod. Daarom is het nodig een stip op de horizon te zetten: er mogen geen verontreinigingen in het grondwater komen die later tot schade leiden of verwijderd moeten worden. Dit toekomstbeeld gaat niet alleen uit van emissiebeperkingen, maar hamert op een verantwoord gebruik van ons natuurlijk kapitaal – bodem, grondwater en ondergrond. Stoffen die door afbraak niet doorwerken op andere functies, kunnen binnen bepaalde kaders toegepast blijven worden. In dat geval levert oppervlaktewater bij infiltratie bijvoorbeeld niet per definitie een gevaar op voor de grondwaterkwaliteit, maar kan het juist bijdragen aan het verversen van verontreinigd grondwater. Tegelijkertijd zouden strengere restricties moeten gelden voor stoffen die gemakkelijk doorwerken op het diepere grondwater. We moeten dan wel meer inzicht hebben in de herkomst, verspreiding en eigenschappen van verontreinigingen, en het bufferend vermogen van de ondergrond.”