Transformatieve oriëntatie: nieuwe loot aan de boom van omgevingsmanagement

Voor drinkwaterbedrijven is omgevingsmanagement een relatief nieuw vakgebied, vertelt Margot Kwee. “Het is vanuit de praktijk gegroeid, vanuit de behoefte aan een nieuwe rol die helpt om ons te verhouden tot de omgeving. Met het project ‘Transformatief Omgevingsmanagement’ is fundamenteel nagedacht over welke vormen van omgevingsmanagement er zijn. En het geeft handvatten om te zien waar we nu staan en waar we naartoe kunnen bewegen.”

Vijf oriëntaties

Met alle grote uitdagingen van deze tijd – klimaatverandering, maatschappelijke ontwikkelingen en institutionele veranderingen – stellen drinkwaterbedrijven zichzelf de vraag hoe het omgevingsmanagement hierop kan worden ingericht. “We wilden weten of de huidige invullingen toereikend zijn voor de tijden van verandering en alle transities waarbinnen de drinkwaterbedrijven zich manoeuvreren”, zegt Noor van Dooren, onderzoeker bij KWR. “Op basis van de literatuur hebben we vier oriëntaties van omgevingsmanagement in kaart gebracht die momenteel zichtbaar zijn in de watersector. Dat zijn: technisch inhoudelijk, strategisch, communicatief en organisatorisch. Daar is een vijfde aan toegevoegd: transformatieve oriëntatie. Deze vorm van omgevingsmanagement is erop gericht om fundamentele veranderingen teweeg te brengen en heeft als doel het creëren van maatschappelijke meerwaarde. Via een vragenlijst en interviews hebben we achterhaald hoe de verschillende oriëntaties over de drinkwaterbedrijven zijn verdeeld en wat nodig is om transformatief omgevingsmanagement in gang te zetten.”

Weerstand wegnemen

Kwee zegt de vier bestaande oriëntaties van omgevingsmanagement binnen Dunea te herkennen, al zijn ze over de hele organisatie verdeeld. “De ene afdeling doet het zus, de andere doet het zo. Dat is gaandeweg zo ontstaan. En het is niet erg, want we hebben de verschillende oriëntaties allemaal nodig. Welke vorm je kiest, hangt onder meer af van de aard van de werkzaamheden.” Kwee ziet zichzelf niet zozeer als een transformatieve omgevingsmanager. Wel wordt zij getriggerd door de definitie ervan: met deze vorm van omgevingsmanagement worden fundamentele veranderingen in gang gezet voor het algemeen maatschappelijk belang. “Ik werk nu in een team van strategisch omgevingsmanagers. Bij het realiseren van een opgave proberen wij door samen te werken de taart groter te maken. We zijn een maatschappelijke organisatie en willen ook waarde teruggeven. Soms merk ik bij collega’s dat ze de keuzes die ik maak niet begrijpen. Dat komt omdat ze met een andere grondhouding naar de omgeving kijken. Nu met dit onderzoek de verschillende oriëntaties van omgevingsmanagement zijn benoemd, kan dit helpen om weerstand weg te nemen.”

Nieuw onderzoeksthema

Van Dooren, jong talent in wetenschappelijk onderzoek voor de watersector, is trots op het project. “Omgevingsmanagers van alle Nederlandse drinkwaterbedrijven en het Vlaamse de Watergroep hebben bijgedragen aan dit onderzoek. Begin dit jaar is met de Onderzoeksvisie Gezamenlijk Wateronderzoek 2024-2029 een nieuw thema gestart: Omgeving en transities.

Het verkennende onderzoeksproject ‘Transformatief Omgevingsmanagement’ begon voor die tijd en viel dus formeel nog niet binnen dit thema. Maar het vormt wel een belangrijke basis voor wat nog gaat komen. Het is superleuk om te kunnen meesturen en aan te geven waar relevante onderzoeksvragen liggen. Zo willen we weten wat transformatief omgevingsmanagement betekent in de praktijk, en wat zulke omgevingsmanagers nodig hebben om te kunnen handelen. Want het moet natuurlijk niet alleen bij een ambitie blijven.”

Het project ‘Transformatief Omgevingsmanagement’ resulteerde onder meer in dit raamwerk met negen rollen en bijbehorende activiteiten voor een transformatief omgevingsmanager.

Raamwerk

Het raamwerk dat uit het onderzoeksproject ‘Transformatief Omgevingsmanagement’ voortkomt (zie figuur), benoemt negen rollen die een transformatief omgevingsmanager kan hebben om bij te dragen aan een transitie. “Zo’n rol is lastig op te leggen”, zegt van Dooren. “Het gaat om mensen die intrinsiek gemotiveerd zijn om veranderingen teweeg te brengen. Het raamwerk moet helpen om binnen de organisatie de capaciteiten en talenten te herkennen en de mensen hierop in te zetten.” Of Kwee het raamwerk in de praktijk gaat toepassen, weet zij nog niet. Wel vindt ze het mooi dat het laat zien hoe rijk omgevingsmanagement is. “Dit helpt mij om focus aan te brengen en te valideren wat ik doe. Wanneer wij denken dat een transitie er moet komen, kunnen we deze tool mogelijk gebruiken om te zeggen: we gaan dit gewoon doen, ook al doet het pijn.”

Lees hier meer over het project en/of bekijk het onderzoeksrapport Transformatief Omgevingsmanagement (juli 2024).