Update COVID-19 rioolwateronderzoek

We onderzochten het afvalwater van een serie rioolwaterzuiveringen in Nederland: grote (Amsterdam-West), voor de hand liggende (Schiphol) en perifere (Terschelling, waarover zo meer). Begin februari vonden we nog geen sporen, maar bij de volgende meting van 5 maart waren er eerste aanwijzingen. In de monsters van 16 maart werd dat nog duidelijker. Maandag 24 maart zetten we ons onderzoek online.

Onderzoeksmethode snel delen met de wereld

Nog voordat zich covid-19 patiënten aandienden, was uit de rioolgegevens (eerst van Amersfoort en afgelopen week van Terschelling) duidelijk dat het virus in de populatie aanwezig was. Om de methode die de KWR-onderzoekers gebruikten te kunnen valideren (en vervolgens te publiceren), zijn onder normale omstandigheden veel meer metingen en data nodig dan nu in de korte tijd konden worden verkregen. Omdat we het grote belang onderkennen van kennisdelen en er ook enorm veel interesse was vanuit de wijde (inter)nationale wetenschappelijke gemeenschap, hebben we de experimentele methode zo snel mogelijk wetenschappelijk gepubliceerd. Dat gebeurde op maandag 30 maart. Op vrijdag 3 april berichtte Nature over ons onderzoek.

Bovengronds én ondergronds meten

Op zondag 29 maart zonden we het Nationaal Corona Crisis Team (gesitueerd bij het ministerie van IenW) ons onderzoeksvoorstel om voor een lange periode alle rioolwaterzuiveringen in Nederland te meten. Op 1 april bleek dat het RIVM in dezelfde periode als wij ook rioolzuiveringen had bemeten. De twee onafhankelijke onderzoeken kwam – gelukkig – tot dezelfde conclusie: ja, er zitten RNA-sporen van coronavirus sporen in het afvalwater. Nee, in het gezuiverde afvalwater dat wij onderzochten zijn geen sporen aangetroffen.

KWR werkt voor het rioolonderzoek (zoals ook bij de drugsmetingen) nauw samen met de (Unie van) waterschappen – zij beheren immers de rioolwaterzuiveringen – en met hun onderzoeksinstituut STOWA, en deelt de resultaten ook met RIVM.

Graag trekken we gezamenlijk met het RIVM op. De gegevens die KWR uit het riool verzamelt, helpen om de verspreiding van het virus beter te begrijpen en vormen een waardevolle aanvulling op de metingen van RIVM; zowel bovengronds (het aantal geregistreerde COVID-19 patiënten) als ondergronds (de circulatie van het virus onder de gehele bevolking, inclusief de mensen die niet getest worden).

Wat vertelt het riool over het coronavirus?

Wanneer een persoon, bijvoorbeeld een verpleegkundige in een ziekenhuis, wordt getest op het coronavirus, gebeurt dat met dezelfde testmethode als die de KWR-onderzoekers in het riool gebruiken. Bovengronds is één test nodig voor één persoon. In het riool is één test voldoende om van de hele populatie vast te stellen of die met het coronavirus besmet is. Het voordeel van deze methode is dat hij heel specifiek en gevoelig is. We meten of het virus in een stad of gemeente rond waart, niet wie in die populatie wél en wie niet besmet is.

Het belang van het rioolwateronderzoek is dat als het over een lange periode regelmatig (we denken wekelijks, in een groot en representatief aantal, bijvoorbeeld in de brandhaard of juist daar waar nog geen Corona-patiënten zijn gemeld) wordt uitgevoerd, we kunnen vaststellen of het coronavirus langzaam verdwijnt in de populatie (“flatten the curve”) én… of het – vermoedelijk in de winter – weer terugkomt. Begin februari constateerden we al dat het riool eerder op ‘rood’ springt dan dat er zich bovengronds patiënten melden met verschijnselen van het coronavirus.

Veiligheid boven alles

Twee veiligheidsrisico’s moesten snel worden uitgesloten.

Uit extra voorzorg (maar ook wetenschappelijke interesse) hebben we in een paar rioolwaterzuiveringen ook gemeten in het schone water dat vanuit de zuivering naar het oppervlaktewater (in de regel een rivier) gaat. Hier vonden we geen sporen van het coronavirus. Dit betekent dat er zich in rivierwater geen sporen bevinden van het coronavirus.

1– Veilig werken op de rioolwaterzuiveringen

Het tweede belangrijke veiligheidsrisico betreft de medewerkers op de rioolwaterzuiveringen. Zijn zij voldoende beschermd tegen het coronavirus in het inkomende vuile rioolwater?

De Unie van Waterschappen en STOWA hebben al vroeg afgestemd met RIVM en geconcludeerd dat het risico voor  medewerkers van de rioolwaterzuivering om COVID-19 te krijgen via contact met rioolwater(aerosolen) heel gering is. Op de website van STOWA staat dan ook het volgende veiligheidsvoorschrift:

“Bij het werken met afvalwater worden beschermingsmaatregelen geadviseerd zoals in de arbocatalogus van de waterschappen (deel 5) ‘Omgaan met biologische agentia’ beschreven staan. Best practices voor de bescherming van de gezondheid van werknemers op het gebied van sanitaire voorzieningen moeten worden gevolgd, inclusief passende persoonlijke beschermingsmiddelen (beschermende buitenkleding, handschoenen, laarzen, veiligheidsbril, masker en / of gezichtsbescherming-FFP3). Bovendien moeten werknemers de handhygiëne in acht nemen, en ogen, neus en mond niet aanraken met ongewassen handen. Dit komt overeen met de algemene hygiëne adviezen hoe zich te beschermen tegen griep en verkoudheid zoals handen wassen.”

NB. Deze adviezen zijn niet gewijzigd na het aantonen van SARS-CoV2 in rioolwater.

2 – Drinkwater is veilig

Op basis van de kennis die KWR-onderzoekers in de afgelopen jaren hebben opgebouwd over virussen in water, weten we dat Nederlands drinkwater goed beschermd is tegen virussen waarvan bekend is dat ze via water kunnen worden overgedragen, zoals Adeno-, Noro- en Enterovirus. We hebben de drinkwaterbedrijven, alsook belangenorganisatie Vewin laten weten dat drinkwater zeer goed beschermd is tegen alle virussen,

inclusief coronavirusDrinkwaterbedrijven die drinkwater uit oppervlaktewater bereiden, hebben allemaal meervoudige desinfectiebarrières gericht op het verwijderen van bacteriën, virussen en protozoën. Deze desinfectiemethoden zijn geborgd door de Analyse Microbiologische Veiligheid Drinkwater. Grondwater is goed beschermd in de bodem tegen alle microbiologische verontreinigingen, inclusief virussen. Tot slot maken de strenge hygiënevoorschriften voor leidingaanleg en -werkzaamheden dat de drinkwatersector goed beschermd is tegen alle microbiologische verontreinigingen.

[11].

Internationale aandacht

Het is al vaak gezegd, het coronavirus kent geen grenzen. Alle landen in de wereld hebben te maken met de pandemie. Dit betekent voor waterwetenschappers overal in de wereld – en ook voor alle vakmensen werkzaam in de afvalwatersector – dat er uit alle macht wordt gezocht naar methoden om het coronavirus te kunnen monitoren. Omdat het ondoenlijk is ieder individu te testen op het coronavirus, is de rioolwatermonitoring een instrument om de ‘toestand’ van populaties (een provincie, een stad) vast te stellen en om bestuurders (het kabinet, of een gemeentebestuur) een handvat te bieden op basis waarvan extra voorzorgsmaatregelen kunnen worden genomen, of om op enig moment te besluiten tot een ‘intelligente’ opheffing van de lockdown.

Riooldata vergelijken met patiëntendata

Uit het drugs-in-het-riool-onderzoek dat KWR al bijna tien jaar uitvoert, weten we ondertussen wat een bepaald volume zuivere cocaïne gevonden in het rioolwater van een stad, betekent aan ‘lijntjes coke’ van straatwaarde. Op een vergelijkbare manier willen we ook te weten komen wat een bepaald volume aan coronavirus-sporen in het riool betekent aan aantallen besmette individuen in een stad. Ook willen we de virussen die we in rioolwater vinden verder typeren om ze te kunnen vergelijken met de typen die in de bevolking voorkomen. Hiervoor delen we onze resultaten met RIVM en ook het Erasmus MC.

Wat het riool vertelt over het coronavirus from KWR Water Research Institute on Vimeo.