Water en energie in de circulaire stad

Aspecten zoals meer(waarde) creëren met minder water, altijd voldoende water voor stedelijk groen en hergebruik van water kwamen tijdens opeenvolgende bijdragen naar voren. Doel was gezamenlijk beelden te genereren over de betekenis van een circulaire stad en hoe dit kan worden ingevuld, met een focus op water. Er werden grenzen overstegen, praktijkervaringen gedeeld en verbindingen gelegd. Met als uitkomst de toezegging dat volgend jaar opnieuw zo’n bijeenkomst wordt belegd en nog meer partijen worden gezocht om aan te haken.

Kennis is hard nodig

Het evenement op 5 februari was georganiseerd door KWR in samenwerking met de gemeente Nieuwegein, Waternet en Allied Waters in het kader van de Week van de Circulaire Economie. Onder de ruim 30 deelnemers was wethouder Marieke Schouten, die als eerste spreker de hoge circulaire ambities van haar stad Nieuwegein toelichtte. Met duurzaamheid en de energietransitie in haar portefeuille, was ze er open over: “Er bestaat nog geen pasklaar antwoord op de vraag wat een circulaire stad is. Dat is ook iets om nader te verkennen, gezamenlijk met kennisinstituten zoals KWR. Als overheid vervullen we een regisserende rol, want we moeten het samen doen. Wetenschappers houden ons op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen en helpen ons scherp te houden. Ze zijn een vitale partner. Een bijeenkomst als deze is daarom bijzonder welkom.” In haar bijdrage benadrukte Marieke Schouten de belangrijke rol van water. “Nieuwegein is een groene en blauwe stad. Van oudsher is er veel water, dat het verleden en de toekomst met elkaar verbindt. In de ontwikkeling naar circulariteit willen we de potentie van water beter gaan benutten.“

Meest circulaire binnenstad van Nederland

Wie in Nieuwegein een belangrijke bijdrage levert aan de vernieuwingsplannen is Wieger Apperloo, gebiedsmanager en projectleider van City West Circulair dat het centrum van Nieuwegein moet omvormen tot de meest circulaire binnenstad van Nederland. Tijdens de bijeenkomst vertelde hij hoe sinds 2017 opeenvolgende stappen zijn doorlopen. Na een koersdocument met duurzaamheid als leidend principe, heeft de gemeente een procesdocument opgesteld waarin alles draait om co-creatie ter vergroting van het draagvlak. Ook de gebiedsopgave is vastgesteld en een budget is vrijgemaakt. Wieger Apperloo: “Het is een flinke opgave, want de duurzaamheidsgedachte zet alle governance-modellen op zijn kop. Neem nou het hergebruik van grijswater. Wat als iemand een kwast met terpentine in zijn gootsteen uitspoelt? Of wanneer een thuisklusser onbedoeld verkeerde aanpassingen doet aan de binnenleidingen? Dan heb je ineens zwartwater in je grijswater leidingsysteem. Wie is hiervoor verantwoordelijk? En hoe gaan we hierop handhaven?” In een gemeenschappelijk project hopen verschillende partijen kennis te ontwikkelen die nodig is om het design en de ontwikkeling van een circulaire waterketen in het hoog binnenstedelijk gebied van Nieuwegein te kunnen realiseren.

Het principe van de circulaire stad.

Meervoudige waardecreatie

Om de beleidsmakers een hart onder de riem te steken met voorbeelden uit de praktijk, gaven KWR-onderzoekers Henk-Jan van Alphen, Marcel Paalman, Ruud Bartholomeus en Jos Boere toelichting op hun werk aan circulaire vraagstukken rond water en energie in de circulaire stad. Zo liet Henk-Jan van Alphen zien hoe het project SUPERLocal Kerkrade veel vraagstukken ronde de lokale waterkringloop in de stad tegelijk adresseert door meervoudige waardecreatie toe te passen. Met twee systemen – een vacuüm toilet en regenwateropvang als alternatieve bron voor drinkwaterproductie – lichtte de onderzoeker toe hoe meerdere partijen bij de ontwikkeling hiervan waren gehoord om hun zienswijze mee te wegen. Woningcorporatie, afvalwaterbedrijf, drinkwaterbedrijf en gemeente zorgen er samen voor dat circulariteit een brede inbedding krijgt zodat het bestand is voor de toekomst. Een van de uitkomsten van het onderzoek is de definitie van vijftig indicatoren waarmee waarde continu kan worden gemeten.

Waterhergebruik

Een toelichting op mogelijkheden voor waterhergebruik werd gegeven door Ruud Bartholomeus. De inzet van gezuiverd restwater wordt in toenemende mate beschouwd als een belangrijk deel van de oplossing om de balans tussen watervraag en wateraanbod te verbeteren. Zowel de kansen als risico’s van waterhergebruik moeten worden beschouwd om restwater ‘verantwoord’ te kunnen benutten. Verantwoord waterhergebruik vereist een multidisciplinaire benadering; vele expertises binnen KWR komen samen binnen dit thema. De omvorming van rwzi’s naar Waterfabrieken is een ontwikkeling om ‘waterkwaliteit op maat’ te leveren, risico’s van verspreiding van verontreinigingen te beperken en hergebruik van restwater tussen sectoren te stimuleren.

De waarde van water

De voorbeelden over waardecreatie en waterhergebruik waren heel herkenbaar voor André Struker van Waternet, die in zijn betoog in ging op de plannen van Amsterdam om bij het bouwen van 8.000 woningen op het Strandeiland onder meer nieuwe vormen van sanitatie toe te passen. “Steeds vaker wordt gesproken over de waarde van water. Waterschappen hebben het bijvoorbeeld niet alleen meer over het zuiveren van afvalwater, maar over het inzetten van water in een bepaald gebied. Hoe kunnen we bijvoorbeeld ook rekening houden met droogte? In Amsterdam gaat het er steeds meer om dat water gaat werken als verbinder voor een leefbare metropoolregio.”

Toekomst van waterstof

De middag eindigde buiten, met een bezichtiging van het waterstof- en zonnepanelenpark bij KWR en Waternet. Een prachtig voorbeeld, passend in het plaatje van Nieuwegein om ook mobiliteit te betrekken in de weg naar circulariteit. In zijn toelichting op het project Power to X vertelde Jos Boere voorafgaand aan de mini-excursie over de veelbelovende toekomst van waterstof als uiterst schone energiedrager en als oplossing om de overbelasting van het elektriciteitsnet tegen te gaan. Wethouder Marieke Schouten looft KWR in de manier waarop onderzoek bijdraagt aan het gesprek om waterstof in te zetten bij het verduurzamen van wijken. “Het is een heel lang traject, en we zullen alleen maar intensiever gaan samenwerken.”

Deelnemers aan de bijeenkomst krijgen toelichting op de werking van het waterstof- en zonnepanelenpark bij KWR en Waternet