Waterbesparing met slimme watermeter nog slimmer: een klantgerichte aanpak

Voor het Vlaamse waterbedrijf De Watergroep is het nog niet eens zo heel ver weg. In 2030 moeten alle Vlaamse huishoudens zijn voorzien van een digitale watermeter. Als partner in het gezamenlijk onderzoek van de waterbedrijven (BTO), sprong De Watergroep graag in op het project Smart Water Conservation. “We hebben al meerdere pilotprojecten met slimme watermeters gehad”, vertelt Vanderstraeten, Programma Manager Digitale Meetsystemen bij De Watergroep. “Daaruit bleek dat de bestaande netwerken niet toereikend zijn om data van de digitale watermeter uit de woning te krijgen en naar de servers van de waterbedrijven te sturen. Met dit project is een tool ontwikkeld die dit wel kan. Daardoor is dit probleem opgelost en kunnen we de data verder verwerken in onze systemen.”

Bewustwording over waterbesparing

Voor De Watergroep betekende het project dat meer inzicht is verkregen in hoe huishoudelijke klanten tegenover waterbesparing staan. Vanderstraeten: “Tot een paar jaar geleden vonden mensen het heel gewoon dat er water uit de kraan komt. Maar vanwege de droogte en door prijsstijgingen gaan ze daar toch meer over nadenken. Ik vind dat we ons als waterbedrijf meer moeten inspannen om zichtbaar te maken wat erbij komt kijken om schoon en voldoende drinkwater te leveren. De bewustwording over de noodzaak van waterbesparing is nog veel en veel te laag. De slimme meter kan hierbij gaan helpen.”

Gedragswetenschappelijke impact

Tijdens het Smart Water Conservation project is een concept softwareapplicatie ontwikkeld (WaterInzichtPakket of WIP), gekoppeld aan meetgegevens van vijftig huishoudens met een digitale watermeter en een datalogger. Een visuele display met gebruikersmenu geeft informatie aan de gebruiker, rekening houdend met de wensen, behoeften en overtuigingen van verschillende klantprofielen. KWR-onderzoeker Stef Koop licht toe: “Het heeft weinig zin om een slimme meter zomaar in huis te plaatsen. De eerste drie tot vier maanden zijn mensen enthousiast en letten ze op hun waterverbruik. Maar verschillende internationale studies laten zijn dat als het nieuwtje eraf is, mensen terugvallen in hun oude patroon. Daarom moet je slimme meters combineren met gedragswetenschappelijke inzichten. Bijvoorbeeld door het waterverbruik op een slimme manier te vergelijken met de buren. Met een paar klantgegevens, zoals douchetemperatuur, hebben we het waterverbruik gekoppeld aan het verlagen van iemands CO2-voetafdruk voor drinkwaterproductie, transport, afvalwaterzuivering en bovenal het verwarmen van water in huis. De kern van onze benadering is het regelmatig geven van tips die inspelen op iemands persoonlijke waterverbruikspatronen en die mensen herinnert aan hun waterbespaardoelstellingen en bijbehorende motivaties. Ook de actualiteit speelt mee, bijvoorbeeld bij een hittegolf. Dit werkt veel krachtiger om te komen tot waterbesparing op langere termijn.”

Voorbeeld gebruikersscherm van het WaterInzichtPakket (WIP), met terugkoppeling over persoonlijke doelen in waterbesparing, afgestemd op het betreffende klantprofiel.

Vijf procent waterbesparing

Ook Micha van Aken, Business Development Manager bij Vitens, ziet de slimme meter als onmisbare schakel in het hele palet van waterbesparingsmaatregelen. Voor Vitens, waterbedrijf met een groot deel van het voorzieningsgebied op de droge zandgronden en gebruikmakend van grondwater, is de prikkel om water te besparen groot. “Ruim vijf jaar geleden was ik al bezig met serious gaming om te kijken hoe we pieken in waterverbruik kunnen terugdringen”, vertelt Van Aken. “Maar het moet veel verder gaan dan dat. Kijk eens naar de energiesector, hoe die bezig is met zonnepanelen op het dak, met energieneutraal bouwen. Het kan toch niet zo zijn dat we anno nu dezelfde waterinfrastructuur in nieuwbouw aanleggen als een eeuw geleden?” Van Aken spande zich in om waterbesparing op de agenda van zijn werkgever te krijgen, met succes. Want in de strategie van Vitens is een waterbesparing van 5 procent opgenomen. “Met de slimme meter hebben we iets in handen om die waterbesparing te stimuleren. Bijvoorbeeld met tariefdifferentiatie of door het bieden van inzicht en feedback over het waterverbruik. Met een slimme meter hoeven we in onze communicatie niet meer te schieten met hagel: een algemene campagne om bij hitte de tuin niet te sproeien, levert netto weinig op. We moeten mensen individueel aanspreken, zodat het beklijft. Daar hebben we gedragswetenschappelijke inzichten voor nodig.”

Verkennend onderzoek

Dat slimme watermeters en klantgerichte benaderingen zoals het WIP nog grotendeels onontgonnen terrein zijn in Nederland, benadrukt onderzoeker Koop. “Met dit verkennend onderzoek hebben we vooruit gekeken om te ontdekken of we op basis van klantprofielen klanten effectief kunnen aansporen hun waterverbruik te verminderen. Een van onze vervolgprojecten is bijvoorbeeld Smart Water Networks, waarin we de onderliggende technologie van het WIP doorontwikkelen op basis van waterverbruiksgegevens. En op langere termijn willen we de WIP-benadering verder uitwerken en toepassen met een technologieontwikkelaar. Wat ik voor me zie, is dat deze geavanceerde toepassing van slimme watermeters vooral wordt ingezet in nieuwbouw en op plekken waar waterbesparing het hardst nodig is met mensen die hier het meest ontvankelijk voor zijn. Uit een enquête die we hebben uitgevoerd blijkt dat veruit de meerderheid van de mensen er direct in toestemt om een slimme watermeter kosteloos te laten plaatsen en dat zij doorgaans geen bezwaar hebben als hun drinkwaterbedrijf investeert in slimme watermeters. Dat stemt mij optimistisch. De klant lijkt er klaar voor.”

Vanuit de stelling: ‘richt je op mensen die graag water willen besparen’, is eenvoudig te bepalen voor wie het ontwikkelde Water InzichtPakket (WIP) het meest geschikt is. Dat zijn mensen die zich het meest identificeren met de stellingen onder A en C: ongeveer 60% van de Nederlanders.

Wet- en regelgeving

Eigenlijk zou het allemaal veel sneller moeten gaan, het sparen van water. Hoewel een kanteling in het maatschappelijke en politieke debat merkbaar is, is de Nederlandse overheid hier nog niet zo ver als in Vlaanderen. Er is bijvoorbeeld nog geen wet en regelgeving om het plaatsen van slimme watermeters te bevorderen, laat staan te verplichten. Zelfs in nieuwbouwprojecten – waaronder de welbekende 1 miljoen woningen die gebouwd moeten worden – is hier nauwelijks aandacht voor. Hoe komt dat? “Wereldwijd staat België op de vierde plaats als land met de minste watervoorraad”, verklaart Vanderstraeten. “En ons leidingnet is sterk verouderd, er lekt kostbaar drinkwater weg waar we als waterbedrijf geen cent voor terugkrijgen. Daarnaast moeten we onze jaarcijfers voorleggen aan de Vlaamse Milieumaatschappij – de waakhond van water, lucht en klimaatadaptatie. Er is dus een enorme stimulans van bovenaf. Ik voel dat de insteek in Nederland anders is. Jullie hebben altijd moeten vechten tégen het water. Als je kijkt hoe strak dat allemaal bij jullie is geregeld; de waterafvoer, de bescherming tegen overstroming en zo meer. Ik denk dat daar de grote knoop zit, waardoor het drinkwater pas later in beeld komt. En sturing vanuit de overheid ontbreekt.”

Afvlakken groeiende watervraag

Waterbesparing heeft inmiddels de hoogste prioriteit binnen Vitens. In Westeinde, een bestaande wijk in Leeuwarden met een mix aan woningtypen, wordt volop geëxperimenteerd met slimme meters. Ruim 1.400 huishoudens doen hieraan mee. “We kijken naar de technische kant”, vertelt Van Aken. “Hoe moet de meter worden geplaatst, hoe krijgen we de gewenste data eruit, hoe betrouwbaar zijn die gegevens en wat kunnen we hiermee. Maar ook: hoe koppelen we de data terug naar de klant en wat draagt dit bij aan waterbesparing. Door allerlei omstandigheden stijgt de watervraag. Van oudsher is dan onze reflex: we moeten de capaciteit opschroeven. Maar nu is het kwartje gevallen. We willen óók investeren in het afvlakken van de groeiende watervraag. Dat is een ander perspectief, waarmee we aanhaken op de juiste prioriteiten.” Van Aken houdt zich vooral bezig met praktijkgerichte pilots om invulling aan dit perspectief te bieden. Hierin ziet hij zeker de meerwaarde van het BTO-onderzoeksprogramma met KWR als kennispartner. “De belangrijkste taak van het bedrijfstakonderzoek is het solidariteitsprincipe. Niemand kan dit alleen doen. Dat waterbesparing ook in Nederland waterland super relevant is, staat voor iedereen als een paal boven water.”

Dit artikel is een aflevering in de reeks BTO Impactverhalen. Dit zijn verhalen over de resultaten van het Bedrijfstakonderzoek voor de waterbedrijven en het programma Water in de Circulaire Economie (WiCE).