Kennismaken met de ‘Waardengenerator’ bij gebiedsopgaven

Om praktijkvernieuwers overal in Nederland te ondersteunen met het aanpakken van gestapelde opgaven in het stedelijk gebied (zie afbeelding 1 uit de NOVI), ontwikkelde een team van onderzoekers van de Universiteit van Maastricht (UM), Universiteit van Amsterdam (UvA) en KWR de ‘Waardengenerator’, een toolbox voor meervoudige waardecreatie.

De nationale belangen afgebeeld op deze kaart uit de NOVI laten de gestapelde opgaven in Nederland zien (Kort, 2022).

De ‘Waardengenerator’: schatkist met tools en kennis voor meervoudige waardecreatie

De ‘Waardengenerator’ is een online toolbox waarin kennis, tools en praktijkverhalen over integraal werken en meervoudige waardecreatie zijn samengebracht. Een aantal van deze instrumenten zijn de afgelopen jaren toegepast in de verschillende cases van het Kennisactie Programma Water, zoals de waardenkaarten of de multi-criteria deliberatie. Er zijn ook instrumenten die elders ontwikkeld zijn, maar veel potentie hebben om meervoudige waardecreatie in de praktijk verder te brengen zoals het omgevingscanvas of canvas meervoudige waardecreatie voor circulaire gebiedsontwikkeling.

Omdat het bij meervoudige waardecreatie meestal gaat om grote complexe opgaven met specifieke lokale uitdagingen is er altijd sprake van maatwerk. Het volgen van een algemeen ‘stappenplan’ en het toepassen van één instrument zal dan ook niet meteen leiden tot het juiste resultaat. Sterker nog, meervoudige waardecreatie gaat veelal samen met systeeminnovatie. Dit betekent dat het nodig is om ‘heen en weer’ te bewegen tussen procesonderdelen en dat ‘leren’ een belangrijk onderdeel is van de ontwikkelprocessen (meer hierover in de Waardengenerator). Dit klinkt, en is, uitdagend voor iedereen die aan meervoudige waardecreatie in gebiedsprocessen zal werken, maar met de toolbox zijn belangrijke stappen gezet door:

• samenhang aan te brengen in het ‘denken’ en ‘doen’ bij meervoudige waardecreatie
• een gemeenschappelijk beeld van meervoudige waardecreatie te vormen dat helpt om uiteenlopende actoren te betrekken in verschillende onderdelen van een ontwikkelproces
• tools te bundelen en toegankelijk te maken voor praktijkvernieuwers die op verschillende momenten van meervoudige waardecreatie aan de slag gaan
• inzichten te delen over het toepassen van instrumenten in de praktijk

Het verkennen van tools bij AGV/Waternet

Op maandag 13 maart werd de toolbox gepresenteerd aan medewerkers van Waterschap Amstel, Gooi en Vecht en waterbedrijf Waternet (AGV/Waternet) en kregen zij de kans om de diverse tools in de toolbox te verkennen. Tijdens de bijeenkomst is kort ingegaan op het concept meervoudige waardecreatie (zie afbeelding 2) en de opbouw van de toolbox. Aanwezig waren tien medewerkers uit verschillende gelederen van de organisatie die allemaal in hun dagelijkse werk met meervoudige waardecreatie in aanraking komen. Strategen uit verschillende programma’s, een projectmanager, een lijnmanager, een assetmanager, omgevings- en beleidsadviseurs kregen de opdracht om vanuit hun eigen perspectief te reflecteren op de vraag welke tool interessant zou zijn voor AGV/Waternet en in hoeverre de tool hen zou kunnen helpen in hun dagelijkse werk.

Deze eerste sessie stond in het teken van kennismaking met de tools en het ontdekken van de potentie van de tools. Op basis van de inzichten zou in een vervolgsessie nagedacht worden over de structurele implementatie van de tools. Er waren een aantal tools waar deelnemers meteen mee aan de slag konden, zoals value mapping, het canvas meervoudige waardecreatie en het omgevingscanvas. Deze tools zijn nuttig om het gesprek over meervoudige waardecreatie te voeren met andere partijen. Andere tools, zoals gebiedsinvesteringszones, hadden interesse gewekt, maar waren niet direct interessant voor Waternet/AGV om op in te zetten. Volgens de deelnemers zijn deze pas nuttig als veel partijen in een gebied samen besluiten om te investering in collectieve voorzieningen. Daarnaast brachten waardenmodellen, zoals het six capitals framework, het donutmodel en het rad voor de leefomgeving ook de discussie op gang over de manier waarop waarden kunnen worden vastgelegd. Daarbij kwam ook de vraag naar boven hoe beleidsvisies van verschillende organisaties geïntegreerd kunnen worden en of de modellen kunnen helpen. Over het algemeen bleken de tools ‘geschikt’ voor strategisch adviseurs en projectleiders om mee aan de slag te gaan.

Door opgaven aan elkaar de koppelen en geïntegreerde oplossingen vorm te geven, kunnen meervoudig waarden worden gecreëerd (Minouche, Mihai, Griffin, Sluimer, en Beunderman, 2022) .

Conclusie

Over het algemeen ervoeren medewerkers van AGV/Waternet de toolbox als waardevol. Men vindt het prettig dat er één verzamelplaats is waar kennis en inzichten over meervoudige waardecreatie worden verzameld. ‘Het is nuttig om de toolbox te raadplegen als je met een traject start dat beoogt om meervoudig waarden te creëren.’ aldus Harry de Brauw (projectmanager Energietransitie). Tijdens de sessie werd ook duidelijk dat er ook structurele uitdagingen zijn waar AGV/Waternet tegen aanloopt. ‘Het is zaak om Meervoudige Waardecreatie breder te verankeren in de organisatie.’ aldus Rob Ververs (kernteamlid Koppelkansen). De belangrijkste vraag die boven kwam drijven, is wanneer er wel en niet op een meervoudige wijze gewerkt moet worden en hoe je dat bepaalt.

Voor de onderzoekers was het nuttig om de toolbox te toetsen bij professionals die in de praktijk ook daadwerkelijk aan de slag moeten met meervoudige waardecreatie. Het ontwikkelen van een toolbox voor een complex concept als Meervoudige waardecreatie was niet eenvoudig. Het was een uitdaging om meervoudige waardecreatie in al haar facetten recht toe te doen en ook te komen tot een structuur waarmee het voor professionals mogelijk wordt om o.b.v. tools (kleine) interventies te doen die uiteindelijk leiden tot een integrale oplossing dat meervoudige waarden oplevert. Maar op basis van de reflecties kunnen we in deze fase zeggen dat het, met een aantal laatste verbeteringen, gelukt is.

De komende jaren zullen er nog veel meer inzichten over integraal werken en meervoudige waardecreatie naar voren komen en zal de toolbox worden aangevuld met andere tools. Bij deze een oproep aan allen om op de leertrein te stappen, tools toe te passen in uw eigen processen en inzichten met ons te delen. Meervoudige waardecreatie is net als kennis-actie een gezamenlijk zoekproces!