#WorldWaterDay – “Uitstel is geen optie”

Bij KWR hebben wij er al lang geleden voor gekozen om met het best denkbare wetenschappelijk onderzoek de brug te slaan van de wetenschap naar de praktijk – maar niet in een isolement. We besloten onze kennis ook te delen in onze uitgebreide internationale netwerken, zoals Watershare, de Global Water Research Coalition, Water Europe en het samenwerkingsverband Aqua Research Collaboration – om slechts enkele voorbeelden te noemen.

De waterbronnen op aarde staan onder steeds grotere druk als gevolg van de klimaatverandering, de stijgende zeespiegel, en vervuiling door industrie, landbouw en verstedelijking. Met ons internationale onderzoek verdiepen wij ons in thema’s als toekomstbestendige waterzuivering, beter waterbeheer, hergebruik van gezuiverd afvalwater – en met analyses van rioolwater ook in het coronavirus.

Klimaatverandering en waterzuivering

De klimaatverandering heeft grote invloed op de beschikbaarheid en de kwaliteit van drinkwaterbronnen – lees: grondwater en oppervlaktewater. De kwaliteit van waterbronnen wordt vooral beïnvloed door toenemende verzilting, de afname van rivierafvoer in de zomer respectievelijk de toename ervan in de winter, extremere temperaturen, en meer neerslag resulterend in het overstorten van riolen in oppervlaktewater. Hierdoor zal de watertemperatuur gaan stijgen, zullen er meer zouten in het water komen (vooral chloride), zal het zuurstofgehalte in het water dalen – wat een invloed heeft op biologische processen – en zullen de concentraties van microverontreinigingen toenemen. De waterkwaliteit zal verslechteren, en dat heeft belangrijke consequenties voor waterzuiveringsinstallaties die deze verslechtering zullen moeten opvangen om schoon en betrouwbaar drinkwater te kunnen blijven leveren.

Waterzuiveringsinstallaties moeten kunnen omgaan met hogere temperaturen en hogere concentraties aan zouten (vooral chloride), organische stoffen en microverontreinigingen. De drinkwaterbedrijven gebruiken verschillende soorten waterzuiveringsinstallaties. Water wordt op verschillende manieren gezuiverd, bijvoorbeeld door middel van membraanfiltratie, oxidatie of adsorptie, en met behulp van biologische processen. Een bijzonder effectieve methode van waterbehandeling is bijvoorbeeld omgekeerde osmose. Dit is een membraanfiltratieproces waarbij nagenoeg alle stoffen vergaand uit het water worden gefilterd, inclusief ongewenste zouten, organische stoffen en microverontreinigingen. Met deze zuiveringsmethode kunnen de uitdagingen van klimaatverandering goed worden weerstaan.

Bij KWR onderzoeken we de mogelijkheden en uitdagingen van dit proces, zoals

• de verwijdering van microverontreinigingen en nanodeeltjes,
• het gebruik van nieuwe, op nanotechnologie gebaseerde, omgekeerde-osmosemembranen – nanotechnologie,
• het toepassen van omgekeerde osmose met minimale voorbehandeling, en
• het omgaan met reststromen (concentraatstromen) van het omgekeerde-osmoseproces.

Hergebruik van afvalwater

Voldoende water: voor iedereen en voor iedere toepassing. Dat is de opgave. De beschikbare grondwaterbronnen staan echter onder steeds grotere druk doordat verschillende functies een groot beslag leggen op het beschikbare zoetwater. Die functies beïnvloeden daarmee het grondwaterpeil of beconcurreren elkaar om het beschikbare water. Wereldwijd worden de grondwaterreserves teveel aangesproken.

Ook in ons land wordt het een steeds grotere uitdaging om alle partijen van voldoende water te voorzien. Daarom worden er zowel regionaal als landelijk initiatieven ontplooid om zelfvoorzienend te worden in de zoetwaterbeschikbaarheid en om waterbronnen zo efficiënt mogelijk te gebruiken. Dat vraagt om creativiteit: we zullen buiten de gebaande paden moeten denken. In plaats van vanuit elke sector apart te zoeken naar oplossingen voor dreigende watertekorten, kunnen sectoren worden verbonden en gezamenlijk werken aan hun eigen en elkaars zoetwaterbeschikbaarheid.

Inmiddels groeit de overtuiging dat gezuiverd restwater een belangrijke bijdrage kan leveren om watervraag en wateraanbod meer in balans te brengen. Immers: iedere druppel water die we hergebruiken, en dus niet snel laten afvoeren via het oppervlaktewater, hoeft niet te worden opgepompt uit het grondwater. Als het gezuiverde restwater van de juiste kwaliteit is, kan het bijvoorbeeld worden gebruikt om het grondwater aan te vullen, voor irrigatiedoeleinden, en in industriële processen. Cruciaal is echter dat water op een verantwoordelijke manier wordt hergebruikt. Daarvoor is een interdisciplinaire aanpak nodig #REF FIGUUR.

De belangstelling voor waterhergebruik groeit. Het kan een belangrijke manier zijn voor bedrijven om minder afhankelijk te worden van beschikbare waterbronnen.

Bestuurlijk vermogen

Waterschaarste, hergebruik van gezuiverd afvalwater, watervervuiling en adequate waterzuivering zijn de essentiële uitdagingen die moeten worden opgelost om te voldoen aan Duurzaam Ontwikkelingsdoel (Sustainable Development Goal, of (SDGs) te bereiken: schoon water en sanitair voor iedereen. KWR kan naast technische kennis ook sociaalwetenschappelijke kennis leveren die beiden essentieel zijn om de ambities SDG6 te halen op dit gebied. De uitdagingen van SDG 6 zijn veelomvattend en kunnen niet opgelost worden door één of enkele gaan echter de krachten van iedere individuele organisaties te boven: het vraagt om effectieve samenwerking tussen veel allerlei verschillende organisaties zullen met elkaar moeten samenwerkenop verschillende niveau’s.

Om de wereldwijde wateruitdagingen op het gebied van water te kunnen gaan oplossen, moeten vooral organisaties die direct of indirect hierbij betrokken zijn de instellingen die actief zijn op het gebied van water worden versterkt. Dat zegt de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO). Capaciteitsversterking Het ontwikkelen van meer kennis, kunde en slagkracht is nodig om samenhangende, toekomstgerichte en flexibele strategieën te ontwikkelen voor de een duurzame watervoorziening te kunnen ontwikkelen en uitvoeren. KWR heeft voor dat doel daarom de Governance Capacity Analysis (Analyse van bestuurlijk vermogen capaciteit) ontwikkeld. Dit is een diagnostische tool waarmee kan worden bepaald wat de prioriteiten zijn voor de capaciteitsontwikkeling van een organisatie.

Met deze breed gedragen methodologie kan op gestandaardiseerde wijze in kaart worden gebracht wat de belangrijkste verbetermaatregelen zijn. Het gaat bij deze analyse van de bestuurlijke capaciteit van een organisatie om een breed geaccrediteerde en gestandaardiseerde methodologie. Door een grondige analyse van relevante Er worden beleidsdocumenten, interviews met vertegenwoordigers van alle betrokken organisaties en hun feedback op het tussenresultaat, kan een breed gedragen en hoog kwalitatieve analyse worden uitgevoerd. Dit proces is beschreven als gezamenlijke waarheidsbevinding, bestudeerd. We interviewen functionarissen op sleutelposities en andere medewerkers geven terugkoppeling. Met deze methode brengen wij in kaart welke belangrijke verbeteringsmaatregelen een organisatie dient door te voeren. Meestal werken wij in een dergelijk proces nauw samen met de organisatie in kwestie om de cruciale informatie boven water te krijgen. Met onze Governance Capacity Analysis kunnen wij steden op maat en proactief adviseren.

Daarnaast beschikken wij dankzij de ruim 40 evaluaties die wij wereldwijd hebben uitgevoerd, en ook door ons recente werk in Afrika, over unieke inzichten in de belangrijkste bestuurlijke voorwaarden uit de praktijk over de cruciale maatschappelijke eisen voor de capaciteit die nodig is zijn om voor de grote wateruitdagingen aan te pakken op het gebied van water. Bij steden die het op dit gebied goed doen, zien we steeds opnieuw hoe belangrijk het is dat uiteenlopende stakeholders samen gezamenlijk in staat zijn situaties te volgen monitoren, en te evalueren en hier hiervan te leren. Tot slot is gebleken dat vooral het vermogen om ervan te leren, en bestaand beleid ook daadwerkelijk in praktijk te brengen cruciaal is om wateruitdagingen op te lossen.

Weergave van de bestuurlijke capaciteit van de gemeente Amsterdam: hoe blauwer, hoe beter. De belangrijkste obstakels zijn de richting van vervolgstappen en oplossingspaden die in één oogopslag zichtbaar zijn.

Afspiegeling van de samenleving

Afvalwater is niet alleen een waardevolle bron voor water, voedingsstoffen en energie. Het is ook een bron van informatie. De samenstelling van het rioolwater uit huishoudens dat wordt verzameld in steden vormt een afspiegeling van de samenleving. Huishoudelijk afvalwater bevat restanten van producten voor persoonlijke verzorging, geneesmiddelen, verdovende middelen en allerlei andere stoffen die worden gebruikt in de ‘bovengrondse’ wereld. Huishoudelijk afvalwater kan ons ook iets vertellen over onze gezondheid: aan de hand van tests van afvalwater kan de mate van afweer tegen bacteriën in ziekenhuizen en woningen worden bepaald.

Toen het nieuwe coronavirus de kop opstak in China en oversloeg naar Europa, bekeken we bij KWR hoe we een bijdrage konden leveren. Zouden we de watersector en de samenleving als geheel op de een of andere manier kunnen helpen?

KWR-onderzoekers Gertjan Medema, Leo Heijnen en Goffe Elsinga volgden de rapportages in China en Europa over de epidemie. Op gegeven moment werd bericht dat het virus ook terechtkwam in de fecaliën van patiënten met COVID-19. Dit hadden we eerder, in 2003, ook al gezien bij de uitbraak van SARS, een soortgelijk virus als COVID-19. KWR was destijds gevraagd om deel te nemen aan een team van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO); dat team onderzocht het risico op verspreiding van het SARS-virus via water en sanitaire voorzieningen. Het SARS-virus sloeg destijds niet over naar Nederland, maar het nieuwe SARS-Coronavirus-2 heeft dit keer wel ons deel van de wereld bereikt.

De vraag is dus: treffen we dit nieuwe virus aan in rioolwater? Zo ja, lopen medewerkers van de riolering gevaar? En kunnen we aan de hand van controles van rioolwater bijhouden hoe het virus zich door het land verspreidt? We combineerden onze verschillende expertises: onze kennis over de verspreiding van virussen via watersystemen; onze methoden om virussen te detecteren in water; en onze kennis over rioolbewaking. Daarmee ontwikkelden we een methode om het nieuwe coronavirus te kunnen vinden in rioolwater. We namen monsters van huishoudelijk afvalwater in zeven steden in het land en op Schiphol. Het doel is om te onderzoeken of we het virus kunnen aantreffen in de riolering. We hopen op deze manier met informatie gewonnen uit onze rioleringssystemen te kunnen helpen bij de strijd tegen dit nieuwe virus.

Afvalwater als afspiegeling van de samenleving: kan de verspreiding van het nieuwe coronavirus worden gevolgd aan de hand van sporen in het rioolwater?