Cocreatie Circulair Watersysteem Brainport Smart District

Het resultaat van de fase tot eind september 2019 is een rapport met de ambities voor deze wijk voor wat betreft het watersysteem en een menukaart met bundels van maatregelen en technieken die ingezet kunnen worden om deze ambities te realiseren.

Video – 02:10

Brainport Smart District – SterkWerk

Brainport Smart District

Brainport Smart District wordt een wijk van ca. 1.500 woningen en ruim 12 hectare businesspark gelegen in Brandevoort, gemeente Helmond. Op deze plek worden nieuwe inzichten en slimme technologie geïntegreerd tot een duurzame, sociale en aantrekkelijke wijk. Een prachtige woonomgeving met een hoge kwaliteit van leven voor de inwoners. Hier maken diverse quadrupel-helix partners (overheid, burgers, bedrijven, en kennisinstellingen) de nieuwe norm voor de realisatie van slimme stedelijke ontwikkeling.

Brainport Smart District wordt een voorbeeld van een smart city die geen optelsom is van losse onderdelen, maar waarbij de stedenbouwkundige omgeving is ontworpen in samenhang met nieuwe technologieën voor vervoer, gezondheid, energieopwekking en opslag, watervoorziening en (circulair) bouwen. De bewoners zijn onderdeel van een nieuwe vorm van een inclusieve samenleving waarin zij zelf een belangrijke rol spelen bij de ontwikkeling van hun eigen leefomgeving. De wijk wordt een real-life proeftuin (living lab) voor de ontwikkeling van nieuwe systemen, processen en diensten die ook hun toepassingen vinden bij de herontwikkeling van bestaande wijken, op een wijze die onze planeet niet verder belast, vervuilt of uitput.

Video – 02:28

Brainport Smart District

Voor de waterketenpartners (provincie, gemeente, waterschappen, waterbedrijf) is Brainport Smart District een unieke kans om in een bijzonder vroeg stadium met alle partijen aan tafel te zitten om de ambities en doelen voor een duurzame wijk vorm te geven met water als structurerend element. Water heeft een belangrijke plek in de water-energie-voedsel-klimaat nexus (metabolisme van de wijk) en is bepalend voor het realiseren van de ambities voor circulariteit en duurzaamheid in de wijk. Water is ook een verbindende element tussen andere opgaves, zoals klimaatadaptatie, de circulaire economie, en de energietransitie, waardoor slimme sturing en hydro-informatics een belangrijke bijdrage kan leveren aan het realiseren en beheren van integrale oplossingen.

Water heeft een belangrijke plek in de water-energie-voedsel-klimaat nexus (metabolisme van de wijk) en is bepalend voor het realiseren van de ambities voor de circulariteit en duurzaamheid in de wijk.

Cocreatie Circulair Watersysteem

In 2018 is de verkenningsfase van het cocreatietraject afgerond. De doelstelling voor deze fase was het identificeren van ontwerpprincipes en nieuwe oplossingsperspectieven voor de waterketen en het watersysteem in Brainport Smart District: een breed gedragen droombeeld. De waterketenpartners hebben in een viertal cocreatieworkshops de ontwerpprincipes gedefinieerd. Vertrekpunt was de visie die in het ‘Plan van Aanpak Brainport Smart District’ (DEEL A), het ‘Inspiratieboek Brainport Smart District’ (DEEL B) en de ‘Nota Publiekrechtelijke kaders en Uitgangspunten’ (DEEL C) is beschreven. De resultaten van de verkenningsfase zijn vastgelegd in het “Achtergronddocument Circulair Watersysteem Brainport Smart District” behorend bij het “Memorandum of Understanding Circulair Watersysteem Brainport Smart District” dat begin 2019 door de directies van de deelnemende organisaties getekend is om de steun voor het huidige cocreatieproject te bevestigen.

In 2019 gaan de BSD-partners deze wijk ontwerpen, waarbij in een co-creatie traject het watersysteem meegenomen wordt. KWR ontwerpt en coördineert dit traject. Het traject bevat drie ontwerpteams:

1. Klimaatadaptatie en Hittestress;
2. Circulair Watersysteem;
3. Waterparagraaf & Paspoorten.

Deze ontwerpteams bestaan uit experts van de vijf waterketenpartners en bewonersvertegenwoordigers, eventueel aangevuld met externe deskundigen. Ieder ontwerpteam komt wekelijks een halve dag bijeen om samen het watersysteem BSD te ontwerpen. In 7 plenaire cocreatiebijeenkomsten (eens per maand tot eind september) gaat het kernteam de voortgang bewaken (divergeren, convergeren, prototypes op papier, integraal eindrapport opleveren), de resultaten integreren, en afstemming tussen de werkgroepen coördineren.

Cocreatietrajecten worden sinds enkele jaren steeds vaker ingezet voor grote maatschappelijke vraagstukken waar individueel oppakken van de problemen niet meer tot de mogelijkheden behoort. Cocreatie biedt uitkomsten voor vraagstukken die onder meer worden gekenmerkt door hun complexiteit, onderlinge afhankelijkheden waardoor ze grenzen van organisaties overstijgen, de onvoorspelbaarheid van ontwikkelingen en waar kennis uit vele disciplines vereist is om ze aan te pakken. Aan de cocreatie nemen partijen deel die kennishouder zijn van de voorliggende maatschappelijke uitdaging. Daarnaast voelen ze zich betrokken en willen ze zich inzetten voor het vinden van nieuwe oplossingsperspectieven.

De cocreatie vindt plaats in een ‘pre concurrentiële setting’. Dit betekent dat alle kennis en kunde open en vrij gedeeld wordt: in de groep maar ook daarbuiten. Een van de belangrijkste methodologische vertrekpunten voor deze kennisinclusieve co-creatie is dat een leercyclus wordt doorlopen:

1. vragen en doelen construeren en definiëren;
2. mogelijkheden en oplossingsrichtingen beoordelen en waarderen;
3. concepten ontwikkelen en prototypes testen;
4. observeren, reflecteren, evalueren en bijsturen.

Cocreatie een mensgericht ontwerpproces. Het leveren van ‘publieke waarde’ staat centraal en de aanpak richt zich op kennisontwikkeling en het ontwerp van socio-technische oplossingen waarbij aandacht is voor governance aspecten, zoals innovatie op het gebeid van verdeling van verantwoordelijkheden, middelen en risico’s. In dit ontwerpproces is er transparantie over de ontwerpcriteria en hebben belanghebbenden de mogelijkheid om deze te veranderen. Het co-creatieproces is iteratief en adaptief (stelt leren centraal) en reflexief (faciliteert reflectie, ook op fundamentele vertrekpunten). Bovendien is co-creatie actiegericht en in het veld. Het is nadrukkelijk geen bureau-oefening. Er wordt gebruik gemaakt van pilots, maar dan als onderdeel van een breder transitietraject, waarbij er vroeg in het proces technieken kunnen worden getest om daarna in bijvoorbeeld ‘living labs’ te worden door ontwikkeld tot lokaal aanvaardbare oplossingen.

Kennis-inclusieve Cocreatie houdt rekening met de strategische driehoek tussen het legitimeren, autoriseren, en organiseren/praktisch regelen van nieuwe oplossingen. Binnen co-creatietrajecten vinden georganiseerde gesprekken op bestuurlijk niveau, op managementniveau, en op operationeel niveau plaats. Indien de technische experts een oplossing ontwerpen die niet strookt met de bestaande machtsstructuren, institutionele context, of verdeling van middelen en bevoegdheden/autoriteit dan wordt dit openlijk besproken en wordt er gezocht naar nieuwe verdelingen in een systeemoplossing.

Kennisuitwisseling

Voor Brainport Smart District willen we een nieuw, aangevuld/versterkt model van cocreatie toepassen waarin er meer aandacht is voor het (benutten van) het (lokale) kennissysteem. Cocreatie is sterk gericht op integratie van doelen, beleidsvelden, actoren, gebieden en bevolkingsgroepen. Wat wij hieraan toevoegen is een aanpak waarbij de kennis van deze spelers ook (expliciet) geïntegreerd en (door het wetenschapssysteem) versterkt wordt. Dit realiseren we met actie-onderzoekers van KWR die als reflectieve deelnemers ingebed zijn in de cocreatieprocessen.

Dragan Savic ondertekende 15 mei bij Brainport Smart District (BSD) op de Automotive Campus in Helmond een Memorandum of Understanding samen met Brabant Water, Waterschap Aa en Maas, Waterschap de Dommel, provincie Noord-Brabant, gemeente Helmond en BSD om te gaan samenwerken in dit project.

Via het Bedrijfstakonderzoek Water in de Circulaire Economie (WiCE) binnen het thema “Waarde in de Keten” en het Kennisactieprogramma Water wordt kennis en ervaringen uitgewisseld met waterketenpartijen op diverse locaties in Nederland (Boekel, Sneek, Oosterwold, Almere, Havenstad, Amsterdam en Superlocal Kerkrade). Deze partners willen leren van elkaar om innovatie te versnellen en dubbelwerk te voorkomen. Bijvoorbeeld: Als Waterschap Zuiderzeeland voor Oosterwold al juridisch onderzoek heeft uitgevoerd om te verkennen hoe ze hun zorgtaak kunnen blijven vervullen in nieuwe governance arrangementen waarbij risico’s en verantwoordelijkheden anders zijn verdeeld, en waterbedrijf WML verschillende businessmodellen voor de drinkwaterproducent heeft uitgezocht aangaande decentrale systemen, waarom zouden de Brabantse waterketenpartijen daar niet van leren? Deze aanpak sluit naadloos aan bij de proeftuin (living lab)- benadering van Brainport Smart District.

Video – 01:18

Kennisactieprogramma Water: Samen vernieuwend organiseren

WiCE-onderzoekers voeren een analyse uit van het proces en de uitkomsten van het co-creatietraject op de thematiek van Waarde in de Keten (waardecreatie, verdeling van risico’s en verantwoordelijkheden, rol van actoren) om de strategische relevantie van Brainport Smart District voor de drinkwaterbedrijven te bepalen. Hierover wordt gedocumenteerd en een workshop georganiseerd.

Iteratief ontwerp, met concrete opbrengsten

Brainport Smart District wordt gerealiseerd in fases (tussen 2019 en 2028) waarbij latere fases voortbouwen op wat er in voorgaande fases geleerd is. Om deze reden is voor Brainport Smart District een wettelijke uitzonderingspositie aangevraagd, zodat het als ‘living lab’ (pilotgebied) kan functioneren. De beoogde aanpak faciliteert dit leerproces en de transactie in de praktijk.

Een cocreatie traject uitvoeren levert concrete ontwerpen op. Tegelijkertijd zijn alle vernieuwende oplossingen onderdeel van de leercyclus, ook na de realisatiefase. Dit betekent dat de drie fases van een klassieke traject niet meer zo helder van elkaar te onderscheiden zijn. De aanpak is reflectief en iteratief, waarbij het leren, testen en verbeteren centraal staat.

Het resultaat van de fase tot eind september 2019 is een rapport met de ambities voor deze wijk voor wat betreft het watersysteem, inclusief de waterketen, en een menukaart met bundels van maatregelen en technieken die ingezet kunnen worden om deze ambities te realiseren. De ambities worden vertaald in concretere doelstellingen, en voor deze doelstellingen hebben we indicatoren nodig. Zo kan een Quality Team uiteindelijk bepalen of de opties die inwoners/bedrijven willen neerzetten in deze wijk ook passen bij de ambities op het gebied van water. Om toekomstige  inwoners/bedrijven te laten zien welke opties er zijn, wordt een menukaart gemaakt. Deze menukaart bevat maatregelen en technieken. Op de menu staat een Baselineoptie en een Plusoptie.

Deze twee opties worden gedefinieerd met targets verbonden aan de indicatoren. De targets voor de Baselineoptie vertegenwoordigen het minimale ambitieniveau. De targets voor de Plusoptie vertegenwoordigen het maximaal haalbare ambitieniveau. Met de technieken en maatregelen op de menu laten we zien dat de targets wel haalbaar zijn, terwijl we de inwoners niet verplichten om specifieke technieken te nemen. Andersom kunnen we laten zien wat de impacts zijn van de keuzes op het menukaart (bundels van maatregelen en technieken). KWR maakt ook een model van het watersysteem van Brainport Smart District in UWOT om de afwegingen en impacts inzichtelijker te maken (optioneering).