Gezonde bodem, gezond watersysteem

Visie op kringlooplandbouw

Eigenschappen van de bodem bepalen in sterke mate hoe gevoelig de ondergrond is voor droogte en uitspoeling. Daarom leveren bodemeigenschappen een belangrijke ecosysteemdienst aan drinkwaterbedrijven en waterschappen. Door intensief land- en bodemgebruik zijn die diensten echter aangetast. Zo heeft bodembewerking met zware machines op grote schaal geleid tot bodemverdichting. Intensieve bemesting en het gebruik van bestrijdingsmiddelen en diergeneesmiddelen zoals penicilline hebben het bodemleven in negatieve zin beïnvloed. Als gevolg van zulke ontwikkelingen kunnen de nadelige effecten van klimaatverandering en emissies sterker doorwerken op de beschikbaarheid en kwaliteit van grond- en oppervlaktewater.

De landbouwvisie van minister Carola Schouten (LNV) springt hierop in, door in te zetten op een transitie van het huidige landbouwsysteem naar kringlooplandbouw. Hierbij staat niet de productieverhoging centraal, maar de waarde van producten en milieukwaliteit. Bewust bodembeheer is een van de instrumenten waarmee de afhankelijkheid van externe hulpbronnen afneemt, zodat minder kunstmest en krachtvoer hoeft te worden geïmporteerd (Figuur 1). Hoe de transitie naar kringlooplandbouw moet worden ingevuld, gebeurt via een bottom-up benadering met het Interbestuurlijk Programma Vitaal Platteland. Om hierin als drinkwatersector proactief te kunnen participeren, is een duidelijk onderbouwde visie op kringlooplandbouw gewenst.

Uit eerder onderzoek waarbij werd samengewerkt met agrariërs blijkt dat maatregelen ter verbetering van de bodem- en waterkwaliteit niet op zichzelf moeten staan. Effectiever is het om deze onderdeel te laten zijn van een overkoepelende strategie waarbij de focus ligt op een toename van de kwaliteit beschikbaarheid van het water (o.a. van Loon, 2018). Ook werkt het niet goed om maatregelen verplicht te stellen, aangezien dit voorbij gaat aan het behalen van de beoogde effecten. Veel beter is het om de maatregelen ook van waarde te laten zijn voor de agrarische bedrijfsvoering. Een andere uitdaging ligt in het feit dat vanwege de ligging van intrekgebieden de bodems van nature mogelijk meer gevoelig zijn voor droogte en uitspoeling dan elders. Dat maakt verbetering van de bodemkwaliteit minder eenvoudig. Mogelijk is daardoor een andere aanpak vereist dan in de rest van Nederland, of is het wensbeeld van een goede bodemkwaliteit dat drinkwaterbedrijven voor ogen hebben wellicht niet, of pas op langere termijn, haalbaar.

Realiseren van een optimale bodemkwaliteit

Het eerste doel van deze studie is om het gemeenschappelijk belang dat waterbeheerders, grondgebruikers en drinkwaterbedrijven hebben bij een goede bodemkwaliteit te identificeren, te omschrijven en voor zover mogelijk te onderbouwen. Op de tweede plaats is het de bedoeling meer inzicht te krijgen in het perspectief op het realiseren van een optimale bodemkwaliteit en in hoeverre dit bijdraagt aan het harmoniëren van gestapelde functies.

Bestendigen en verder uitbouwen van behaalde successen

Wereldwijd zijn initiatieven zichtbaar met een vernieuwende aanpak van bodemproblemen en het creëren van een gezonde bodem. Nederland kan hiervan leren, met name door aan te sluiten bij wat er in Europa gebeurt. Daarnaast is in ons land gedurende de afgelopen jaren in samenwerking met agrariërs en drinkwaterbedrijven veel praktijkonderzoek verricht naar maatregelen om de veerkracht van watersystemen te verhogen. Successen die hieruit voortkomen kunnen door kruisbestuiving tussen projecten en reflectie op de behaalde resultaten worden bestendigd en verder uitgebouwd. Daarnaast is kennis over effecten van maatregelen noodzakelijk om een reële visie op de transitie naar kringlooplandbouw te kunnen ontwikkelen.