Toxiciteit: effectgericht waterkwaliteit meten

Dit project is een onderdeel van de Kennisimpuls Waterkwaliteit. Er worden in Europa meer dan 140 duizend chemische stoffen geproduceerd, gebruikt en verhandeld. Een deel ervan komt in ons oppervlaktewater terecht. Hoe brengen we deze stoffen in kaart? Wat zijn de effecten op het waterleven, en wat kunnen we doen om deze effecten te verminderen? In dit project werken onderzoekers van KWR, RIVM, Deltares en WUR aan een nieuwe versie van de Ecologische Sleutelfactor Toxiciteit, waarmee waterbeheerders gerichter maatregelen kunnen nemen.

Wat is het probleem?

Nederland voldoet op dit moment niet aan de (chemische) doelen van de Kaderrichtlijn Water. Dat komt mede doordat er teveel toxische stoffen in ons oppervlaktewater zitten. Het gaat om heel veel verschillende stoffen, onder andere bestrijdingsmiddelen, geneesmiddelen voor mens en dier, en stoffen afkomstig uit de (chemische) industrie.
Het is ingewikkeld om vast te stellen welke stoffen er in het water zitten en wat de effecten hiervan zijn op mens en milieu. Dit komt onder meer doordat combinaties van verschillende stoffen effecten geven die de afzonderlijke stoffen niet hebben (zgn. combinatietoxiciteit). De EU-projecten SOLUTIONS en MARS toonden recent aan dat blootstelling aan mengsels belangrijk is voor de ecologie: ongeveer 30 procent van de variatie in ecologie wordt verklaard door blootstelling aan mengsels.

Er worden ook steeds weer nieuwe stoffen ontwikkeld, waarvan de effecten nog niet duidelijk zijn. Deze zorgen ervoor dat er in werkelijkheid meer stoffen in het water vóórkomen dan er worden beoordeeld.

Waterbeheerders hebben meer handvatten nodig voor een effectieve aanpak van toxische stoffen. Zij moeten de aanwezigheid van de stoffen en de effecten ervan beter kunnen vaststellen. Ook hebben zij meer zicht nodig op passende maatregelen om ecotoxicologische effecten te verminderen en de waterkwaliteit te verbeteren.

Wat gaan we doen?

Sinds 2016 gebruiken waterbeheerders de Ecologische Sleutelfactor Toxiciteit voor het in kaart brengen van stoffen in water. Met dit instrument wordt het effect van veel stoffen en hun mengsels op flora en fauna berekend. Dit wordt de toxische druk genoemd. Deze meetlat drukt uit of, en zo ja: hoe veel soorten er zouden verdwijnen door toxiciteit.
Om de Sleutelfactor effectiever te kunnen gebruiken, is het nodig dat het instrument wordt doorontwikkeld. Het gaat allereerst om hulp bij het interpreteren van de toxische druk: wat betekent die voor de ecologische toestand? Ook gaan we het instrument praktischer toepasbaar maken.

Het vaststellen en interpreteren van de toxische druk is stap één. Even zo belangrijk is het afleiden van (kosten)effectieve maatregelen tegen toxische druk. Het instrument breiden we daarom uit met een ‘maatregelen-databestand’. Hiermee kunnen waterbeheerders kiezen uit een breed palet aan opties. Zo hoeven zij niet zelf het wiel uit te vinden.

Ook helpen we waterbeheerders om de monitoring van toxische stoffen te verbeteren. Zo bieden we praktische handvaten om de negatieve gevolgen van stoffen te verminderen.
KWR-onderzoekers richten zich binnen dit project met name op monstervoorbewerkingstechnieken, selectie van relevante en effectieve sets bioassays, en de interpretatie van bioassay-resultaten.

Wat levert het op?

Het project levert een vernieuwd en verbeterde Ecologische Sleutelfactor Toxiciteit op. Voor het verbeteren maken we gebruik van kennis uit de Europese projecten SOLUTIONS en MARS. We ontwikkelen beslisbomen, infographics, tools en handleidingen die de gebruiker stapsgewijs helpen om de vernieuwde Sleutelfactor toe te passen en de resultaten ervan te interpreteren, met nadruk op het afleiden van effectieve maatregelen. We stemmen de producten af met de gebruikers, zodat ze ook echt praktisch toepasbaar zijn.