Transformatief Omgevingsmanagement

Er zijn in de praktijk verschillende oriëntaties van omgevingsmanagement zichtbaar, waaronder een strategische oriëntatie, een communicatieve oriëntatie, een organisatorische oriëntatie en een transformatieve oriëntatie. De transformatieve oriëntatie, ofwel transformatief omgevingsmanagement, richt zich op de realisatie van fundamentele verandering voor algemeen  maatschappelijk belang. Dat betekent in de praktijk projectoverstijgend werken en het uiteindelijke transitiedoel centraal stellen. De andere oriëntaties van omgevingsmanagement  belichamen wezenlijk andere doelen. Het identificeren van de oriëntaties die de verschillende omgevingsmanagers hanteren helpt drinkwaterbedrijven hun omgevingsmanagement bewust in te vullen.

Transformatief handelen in de omgeving

Drinkwaterbedrijven in Nederland en Vlaanderen opereren in toenemende mate in een wereld van transities, zoals de landbouw-, energie- of circulaire transitie. Drinkwaterprofessionals kunnen hun rol in deze transities op verschillende manieren inrichten. Professionals die een leidende rol nemen in transities en daarmee transformatief handelen zijn agents of change. Binnen drinkwaterbedrijven zijn er professionals op verschillende posities die de rol van agent of change op zich kunnen nemen. Omgevingsmanagement speelt hierin een centrale rol, want het vormt de brug tussen een organisatie en haar omgeving. Toch gaan in de praktijk niet alle omgevingsmanagers transformatief te werk. Er is behoefte aan een verkenning en definitie van wat ‘transformatief omgevingsmanagement’ inhoudt, net als meer duidelijkheid over de betekenis van begrippen als ‘agent of change’ en ‘policy entrepreneur’ binnen het domein van het watermanagement.

Oriëntaties van omgevingsmanagement

Er is een verkenning uitgevoerd om met zowel theorie als praktijk houvast te bieden rond de verschillende interpretaties van concepten als ‘’agent of change’ en ‘policy entrepreneur’ door ze te relateren aan de praktische activiteiten van omgevingsmanagement. Op basis van een grijze literatuurstudie in kaart gebracht welke oriëntaties van omgevingsmanagement er momenteel te herkennen zijn in de watersector. Aan deze vier geïdentificeerde oriëntaties wordt op grond van de wetenschappelijke literatuur over agents of change een vijfde toegevoegd: de transformatieve oriëntatie. Op basis van een gestructureerde literatuurstudie is een raamwerk voor rollen en activiteiten van transformatief omgevings-management ontwikkeld. Via een vragenlijst is vervolgens in kaart gebracht welke oriëntaties van omgevingsmanagement momenteel te herkennen zijn bij drinkwaterbedrijven en in hoeverre de invulling van transformatief omgevingsmanagement verschilt van andere oriëntaties. Deze empirische verkenning is aangevuld met vier interviews met transformatief omgevingsmanagers.

Fundamentele verandering en maatschappelijk belang centraal

De verkenning in deze studie laat zien dat omgevingsmanagement bij drinkwaterbedrijven op verschillende manieren kan en wordt ingevuld. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen vijf oriëntaties van omgevingsmanagement met eigen  doelen:

• Technisch inhoudelijke oriëntatie: voldoen aan verplichtingen;
• Strategische oriëntatie: projectrealisatie;
• Communicatieve oriëntatie: win-win;
• Organisatorische oriëntatie: omgevingsgerichte organisatie;
• Transformatieve oriëntatie: fundamentele verandering voor algemeen maatschappelijke belang.

Deze oriëntaties vertegenwoordigen verschillende invullingen van omgevingsmanagement, die naast elkaar kunnen bestaan.

Uit de empirische verkenning blijkt dat de voorgestelde transformatieve oriëntatie nu al zichtbaar is bij de drinkwaterbedrijven, zij het nog in beperkte mate. Transformatief omgevingsmanagers geven aan vooral projectoverstijgend te werken en het maatschappelijk belang centraal te stellen. De transformatieve oriëntatie blijkt zich vooral te onderscheiden in de doelen die worden nagestreefd, minder in de rollen of activiteiten. Transformatieve oriëntatie: fundamentele verandering voor algemeen maatschappelijke belang.

Voorkomen van oriëntatieconflicten

De vijf oriëntaties van omgevingsmanagement hebben verschillende doelen, die met elkaar kunnen conflicteren. Het identificeren en herkennen van de verschillende oriëntaties binnen een organisatie draagt bij aan het eenduidig en bewust uitvoeren van omgevingsmanagement. Deze studie duidt erop dat de organisatorische oriëntatie als enige te verenigen is met de andere oriëntaties. De insteek van deze oriëntatie lijkt de effectiviteit van de communicatieve of transformatieve oriëntatie te kunnen versterken.