Grondwater van goede kwaliteit

Verbeter of behoud grondwaterkwaliteit met onderbouwde maatregelen

Dankzij de overwegend goede en stabiele kwaliteit is grondwater in Nederland een van belangrijkste bronnen van zoet water. De grondwaterkwaliteit staat echter onder toenemende druk. Drinkwaterbedrijven treffen steeds vaker en steeds meer stoffen aan in hun winputten. Verontreinigingen uit verleden bereiken de winputten na een reistijd van jaren tot decennia. Provinciale grondwatermeetnetten laten zien dat deze knelpunten voorlopig aanhouden. Tegelijkertijd zijn ook nieuwe verontreinigingen onderweg, zoals PFAS. De risico’s daarvan zijn nog niet vol in beeld, maar er is aanleiding tot zorg over de toekomstige grondwaterkwaliteit. Typerend voor de grondwaterkwaliteit is dat knelpunten en oorzaken van plaats tot plaats sterk kunnen verschillen en dat effecten van verontreinigingen vaak pas na lange perioden zichtbaar worden in het grondwater. De Kaderrichtlijn Water (KRW) heeft onder andere als doel een goede kwaliteit van het grondwater te behouden en deze zo nodig te verbeteren.

Gedrag van stoffen in bodem en watersystemen achterhalen

Bij KWR verrichten we onderzoek naar het voorkomen en gedrag van stoffen in het bodem- en watersysteem. Opkomende stoffen als PFAS krijgen daarbij speciale aandacht, naast de bekende stoffen als bestrijdingsmiddelen en nitraat. KWR beschikt over gedegen kennis van het gedrag van stoffen in bodems en het grondwater. Worden stoffen vastgelegd of niet? Breken stoffen af en is dat gunstig, of worden daarbij andere stoffen gevormd die we liever ook niet hebben in het milieu? Deze kennis zetten we in om risico’s in te schatten, bijvoorbeeld voor drinkwaterbronnen, en oplossingen te bedenken. Kunnen we bodem en ondergrond zo inzetten dat het infiltrerende water optimaal wordt gezuiverd, zodat het een positieve bijdrage levert aan de watervoorziening?

Methoden, tools en producten

PFAS en andere microverontreinigingen

Per- en polyfluoralkyl-stoffen (PFAS) zijn zeer stabiele verbindingen die kunnen accumuleren in onze leefomgeving. Voor drinkwaterbedrijven is het van belang om te weten wat er op de winningen afkomt als bronnen van PFAS in het intrekgebied aanwezig zijn. Bij KWR ontwikkelen we kennis over het gedrag van PFAS in bodems en ondergrond en de risico’s voor drinkwaterwinningen, zoals vastgelegd in een Kennisdocument over gedrag PFAS in de bodem. We doen modelstudies naar het specifieke gedrag van PFAS en andere microverontreinigingen in de verzadigde en onverzadigde zone.  Met de tool AquaPriori-Bodem doen we snelle analyses van de verwijdering door bodempassage van (nieuwe) organische microverontreinigingen en de doorbraak van zulke stoffen in winputten. AquaPriori-Bodem wordt binnenkort opgenomen in de Risicotoolbox Grondwater van het RIVM.

Verantwoord infiltreren

Actief (oppervlakte)water infiltreren kan bijdragen aan een robuustere regionale zoetwaterbeschikbaarheid, maar daarbij mag de grondwaterkwaliteit niet verslechteren. Voor STOWA heeft KWR een Deltafact opgesteld over de effecten van kunstmatige infiltratie van oppervlaktewater op de grondwaterkwaliteit; binnenkort volgt een tweede over verantwoord infiltreren en effecten op de grondwaterkwaliteit. In de laboratoria van KWR onderzoeken we met een Micro-Oxymax respirometer het zuurstofgebruik en CO2-productie van sedimentmonsters om te bepalen hoe reactief de bodem is over de tijd en welke bodembestanddelen reactief zijn. Zo kunnen we de hoeveelheid en intensiteit van chemische omzettingsprocessen in sedimentmonsters karakteriseren en de ontwikkeling van de grondwaterkwaliteit beter in beeld krijgen.

Grondwaterbescherming

Naast onderzoek naar verantwoord infiltreren zet KWR nog andere instrumenten in om bodem en grondwater te beschermen, ongewenste kwaliteitsinvloeden op grondwater te voorkomen en functiecombinaties met drinkwater mogelijk te maken. Ons beleidsonderbouwend onderzoek geeft een inhoudelijke onderbouwing van grondwaterbeschermingsmaatregelen en identificeert knelpunten. KWR werkt bovendien aan nieuwe concepten voor grondwaterbescherming vanuit het adagium ‘beschermen om te blijven’. Onderzocht wordt onder welke voorwaarden de boven- en ondergrond benut kan worden binnen de kaders voor een toekomstbestendige drinkwatervoorziening. Ten slotte ontwikkelt KWR technieken voor Environmental Forensics om verontreinigingen te herleiden naar de bron en daarmee de bronaanpak te ondersteunen.

Projecten

  • Over het transport van PFAS in de ondergrond is wetenschappelijk nog veel onbekend. Recentelijk hebben we een verkenning uitgevoerd naar de uitspoeling van diffuse PFAS-verontreiniging voor onverzadigde bodems. We hebben zowel een analytische als een numerieke tool toegepast om de uitspoeling te berekenen en de uitkomsten vervolgens vergeleken. Inmiddels is een vervolgproject gestart.
  • Uit de laatste KRW-evaluatie blijkt dat de verschillende bronnen voor drinkwater nog altijd onder druk staan van gewasbeschermingsmiddelen. In grondwaterwinningen uit aquifers die minder goed beschermd zijn door een kleilaag, worden nog geregeld meerdere gewasbeschermingsmiddelen boven de norm aangetroffen. Voor Vewin voeren we momenteel een beleidsonderbouwend onderzoek uit om een actueel overzicht te geven van het voorkomen van gewasbeschermingsmiddelen in drinkwaterbronnen op basis van meetgegevens en overzichtsrapporten.
  • In opdracht van STOWA hebben we een Deltafact gepubliceerd naar de effecten van kunstmatige infiltratie van oppervlaktewater op de grondwaterkwaliteit. Dit bevat tevens een overzicht van het wettelijk en beleidsmatig kader waarbinnen kunstmatige infiltratie valt.